God Spatially Above and Spatially Extended: The Rationality of Ibn Taymiyya’s Refutation of Faḫr al-Dīn al-Rāzī’s Ašʿarī Incorporealism
Ibn Taymiyya (d. 728/1328) wrote his tome Bayān talbīs al-ǧahmiyya to refute Ašʿarī kalām theologian Faḫr al-Dīn al-Rāzī’s (d. 606/1210) argument in Taʾsīs al-taqdīs that God is not corporeal, located, or spatially extended. Bayān talbīs al-ǧahmiyya is the largest known refutation of kalām incorporealism in the Islamic tradition, and al-Rāzī’s Taʾsīs al-taqdīs was apparently the most sophisticated work of its kind circulating in Ibn Taymiyya’s Mamlūk scholarly…
Ebû’l-Kâsım Abdilvâhid b. Ahmed el-Kirmânî’ye Nispet Edilen 73 Fırka Tasnifli Bir Risâle’nin Tahlil ve Tercümesi
İslâm Mezhepleri Tarihi yazıcılığı zengin bir birikime sahiptir. Nitekim yüz yıllardır mezhepler hakkında çok sayıda çalışmanın kaleme alındığını görmekteyiz. Bu çalışmalardan birçoğu tespit edilerek neşri yapılmış, birçoğu ise araştırılmak için kendi sırasını beklemektedir. Çalışmamızda konu edindiğimiz ve muhtemelen müstensih tarafından “Şerhü kavli aleyhisselam:“Setefteriku Ümmetî alâ Selâse ve Seb’îne Fırkaten ve Ta‘dîdiha bi-Esmâihâ” olarak isimlendirilen risâle,…
Borlevî’nin İlzâmu’l-muʿânidîn ve ibṭâl-u zaʿmi’l-ḥâsidîn İsimli Risâlesinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi
Her metnin anlatmak istediği bir ana fikri ve anlam örgüsü olduğu gibi üretildiği muhitin arka planını yansıtan bir hikayesi de vardır. Bu itibarla metnin cümlelerine önem verildiği kadar satır aralarında gizli bir hazine gibi bekleyen ve ait olduğu dönemi yansıtan kimliğine de dikkat edilmesi gerekir. Böylesine bir yaklaşımın benimsenmesi, bir anlamda metnin ruhunun daha iyi…
İslam’ın Klasik Sonrası Döneminde Feleklerin Aristotelesçi Olmayan Bir Yorumu: Şemsüddin es-Semerkandî’nin İlmü’l-âfâk ve’l-Enfüs Adlı Eseri
İslam astronomi tarihi, feleklerin, gezegenlerin taşınması ve hareket etmesinde asıl göreve sahip olduğu Aristotelesçi kozmolojinin etkisi altındadır. Yaygın olarak kabul edilen Aristotelesçi düşünceye istinaden, söz konusu felekler kendi merkezleri etrafında dolanan ve eter olarak adlandırılan özel bir maddeden yapılmış küresel kabuklardır. Eterle dolu ay-üstü evrende hafiflik ya da ağırlık, seyrelme veya yoğunlaşma, oluş ve bozuluş…
The Muʿtazilism of al-Zamakhsharī: A Bahshamī or a Ḥusaynī?
Al-Zamakhsharī’s Muʿtazilī identity is undisputed, aside from a few isolated assertions or inquiries to the contrary. In fact, alongside historical records that depict him as a loyal Muʿtazilī and even a propagandist for his madhhab, the opinions he expressed and the approaches he employed in his works serve as evidence for this claim. The two…
Mukallidin İmanı Problemi ve Uryânî Osman Efendi’nin Eserlerinde Mukallidin İmanı Meselesi
Mukallidin imanı konusu, kelâm âlimlerinin üzerinde önemle durdukları konulardan biridir. Zira bu konu sonuç itibariyle Müslümanların ekseriyetinin imanını ilgilendirmektedir. Nitekim imanın Müslüman kişiye yararlı olmasının öncelikle iman edilecek konularda bir tür araştırma ve incelemenin yapılması, prensipte herkes tarafından kabul edilmekle birlikte; hiçbir araştırma yapmadan inanan bir kimsenin (mukallid) durumu ise kelâm tarihinde bir problem olarak…
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modernleşmenin Süreç Analizi
Tarihin hiçbir belirleyici ve dönüştürücü olayı, her ne olursa olsun anlık kararların yarattığı sonuçların toplamı olarak görülemez. Her değişim ve dönüşümün derin kökleri ve süreçleri vardır. Dolayısıyla Cumhuriyetin modernizasyonu için kullanılan “yukarıdan aşağıya modernleşme” kavramı bu anlamda tartışmaya açıktır. 1808’de II. Mahmut döneminde başlayan modernizasyon çalışmaları, Cumhuriyet’in ilanıyla sonuçlanan birçok dönüştürücü çabanın özünü içerir. Yeniden…
Şemseddin Semerkandî’nin Bilgi Teorisi
Türkistan’ın seçkin âlimlerinden olan Şemseddin Muhammed b. Eşref el-Hüseynî es-Semerkandî (ö. 702/1303) Mâtürîdî okulunda yetişen, metafizik âlemle ilgili felsefe, kelâm ve dinlerin yaklaşımlarını değerlendirebilecek boyutta bilgi birikimine sahip biridir. O, bilgi teorisinde de bu niteliğini yansıtmış, bilgi kuramını oluştururken, konuyla bağlantılı farklı yaklaşımları değerlendirmiş ve kendi bilgi birikimi doğrultusunda en isabetli olarak gördüğünü seçmiş veya…
Büveyhîler Döneminde İmâmiyye-Mutezile İlişkisi
Büveyhîler dönemi (320-454/932-1062), İmâmiyye-Mu‘tezile yakınlaşmasının zirveye ulaşmasına tanık olmuştur. Bunun başlıca sebepleri arasında rasyonel düşüncenin revaç bulması, sosyo-politik ve sosyo-kültürel şartlar, Mu‘tezile kökenli İmâmî âlimlerin etkisi ve Mu‘tezile’nin Ehl-i Sünnet tarafından dışlanmasını saymak mümkündür. Bu dönemde Büveyhîler öncesi dönemden farklı olarak Usûlî İmâmiyye üzerindeki Mu‘tezilî etki daha derin ve kalıcı olmuştur. Usûlîler birçok konuda Mu‘tezile’den…
İslam Kelamında Fıtratın Bilgisel Değeri
Dinî literatürde insanın yaratıcısını kendi kendine bilebilecek bir donanımla yaratılmış olması anlamına gelen fıtrat kavramı; Kelam ilminde Allah’ın varlığının delillerinden biri olarak da zikredilir. Bu bağlamda Eş’ari bir âlim olan Gazzâlî’nin de fıtrat deliline oldukça fazla vurgu yaptığı görülür. Bu delile oldukça fazla vurgu yapan Gazzâlî’nin, fıtratın bilgisel yönden değerinin mükellefiyet getirip getirmeyeceği hususundaki görüşü…