Dırâr b. Amr el-Ğatafanî (ö. 200/815[?]) İslâm düşüncesinde yer alan önemli şahsiyetlerden biridir. Çeşitli konularda ele aldığı pek çok eseri ile o, dönemi içinde özgün bir âlimdir. Dırâr, İslâm düşüncesinde ortaya çıkardığı fikirleriyle hem Mu’tezile’nin Basra ekolünü hem de Eş’ariliği etkilemiştir. O herhangi bir mezhebin çatısı altında bulunmamıştır. Gerektiğinde eleştirilerde bulunmuş ve mezhepler üstü görüşleriyle öne çıkmıştır. Çalışmamızda Dırâr’ın Allah tasavvuru bağlamında Allah’ın mahiyeti, sıfatları, ilahî fiiller-insan fiilleri ekseninde kesb teorisi ve rü’yetullah meselelerinde görüşleri ortaya konmuştur. Dırâr’a göre Allah’ın sadece kendisinin bildiği bir mâhiyeti vardır. İlahî sıfatlar konusunda bu görüşünün etkisi görülmektedir. Ona göre Allah’ın âlim olduğunu söylemek O’nun cahil olmadığını söylemektir. Dırâr, kendinden sonraki Mu’tezilîlerden insan fiilleri konusunda farklı düşünmüştür. Bu bağlamda onu, insan fiilleri meselesinde kesb teorisini geliştiren ilk kişilerden sayanlar olmuştur. Ona göre insan fiilleri de dâhil her şey Allah tarafından takdir edilmiştir. Kesb teorisinden dolayı onu Mu’tezileden saymayanlar olmuştur. Dırâr’ın ortaya attığı özgün görüşlerinden biri de rü’yetullah konusuna dair görüşüdür. Buna göre kıyamet günü kullar sahip kılınacakları altıncı bir duyuyla Allah’ı görebileceklerdir. O, Allah’ı görmenin mümkün olabileceğini savunarak bu görüşü ile de Mu’tezile’den ayrılmaktadır. Dırâr’ın fikir beyan ettiği konular arasında dönemi için ilklerden sayılacak olanlarından bir diğeri de âlem tasavvurudur. O, âlem, araz ve cisim kavramlarını kullanmıştır. Özellikle İslâm kelamcılarının âlemin unsurlarından saydıkları araz ile ilgili ilk konuşan kişi sayılması onun dâkiku’l-kelâm alanında önemini artırmaktadır. Ona göre cisimler birleştirilmiş arazlardan oluşmuştur. Araz teorisi ile kelâm atomculuğunun gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Dolayısıyla Dırâr’ın atomculuğu meselesi ele alınmıştır. Onun görüşleri diğer pek çok kelamcının görüşleri ile birlikte mukayeseli bir perspektifle işlenmeye çalışılmıştır.
