Dinlerin teşekkül süreçlerini takip eden gelişim dönemleri pek çok teolojik tartışmalara sahne olmuştur. İslam Dini’nin fikrî açıdan gelişim yaşadığı ve din içinde mezhepleşmenin başladığı ilk asırlarda Müslümanlar kendi aralarında muhtelif sebeplerle farklı teolojik tartışmalar yaşamışlardır. Bu tartışmalar İslam Dini içerisinde pek çok itikâdî mezhebin oluşmasını etkilemesinin yanı sıra tartışma konularına ilişkin yoğun bir telif faaliyetinin başlamasına da yol açmıştır. Bu faaliyetlerin sonucu olarak düşünce geleneğine kazandırılan eserlerin bir kısmı günümüze ulaşmıştır. İslam’da ilk teşekkül eden mezhepler arasında kabul edilen İbâzî Mezhebi’nin Kûfe’deki temsilcilerinden Abdullah b. Yezîd el-Fezârî’nin kelâmî problemler içeren eserleri de bu çalışmalar arasında yer alır. Fezârî’nin eserleri Wilferd Madelung ve Abdulrahman al-Sâlimî, Early Ibādī Theology: Six Kalām Texts by ʿAbd Allāh b. Yazīd al-Fazārī adıyla neşredilmiştir. Çalışmamızda Fezârî’nin hayatı ve mezhebî duruşu ve onun bahsedilen eserleri arasında yer alan İbâzî mezhebinin temel ilkelerinin açıklandığı Kitâbü’t-tevhîd’i incelenecektir. Amacımız İslam’ın ilk dönemlerinde, ana akım dışında kalan bir itikâdî mezhebin ilk dönem kaynakları üzerinden inanç esaslarını ortaya koymak ve Müslümanların inanç farklılıklarının oluşum aşamasında gündeme aldıkları problemleri otantik bir kaynak üzerinden serimlemektir. Görebildiğimiz kadarıyla soru cevap yöntemini merkeze alan eserinde Fezârî, iman, iman-amel, insanların inançlarına ve amellerine göre tasnifi, İbazî olmayan Müslümanlara (ehl-i kıble) nasıl davranılacağının ilkleri ve ilâhî sıfatlar gibi konuları ele almaktadır. Fezârî eserinde hem aklî hem de naklî delillere yer vermektedir. Kitâbü’t-tevhîd, klasik kelâm metinlerinde yer alan konu tertibine bağlı olmayıp İbâzî mezhebinin genel esaslarını önem sırasına göre aktarmaktadır. Eserinde açıkça bir mezhebi ya da kişiyi doğrudan hedef almayan Fezârî zaman zaman İbâzî mezhebi içinden ismini zikretmediği kişileri eleştirmektedir. İlaveten, Fezârî’nin eseri, güçlü diyalektik içeriğe sahip olmanın yanında, açık yalın bir anlatıma sahiptir.
| Yazar: | Bilal TAŞKIN |
| Yayın: | İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi |
| Cilt: | 10 |
| Sayı: | 4 |
| Sayfa: | 3959 – 3978 |
| Tarih: | 2021 |
| DOI: | 10.15869/itobiad.1026356 |
| ISSN: | 2147-1185 |
| URL: | https://dergipark.org.tr/tr/pub/itobiad/issue/66167/1026356 |
