Bu çalışmada Mustafa Sabri’nin Mısır’da din, bilim ve siyaset ekseninde yapılmış bir tartışmaya dair görüşleri ele alınacaktır. 19. Asır İslâm düşüncesinin önemli gündemlerinden biri Müslümanların Batılılar karşısındaki güç kaybı, yaygın retorikle “geri kalma” sebepleridir. Dönemin Batıcıları ile Müslüman ve düşünürleri arasında bu konuda yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Bunun en canlı örneklerinden biri, Mısır’da Farah Anton ve Muhammed Abduh arasında geçmiştir. Anton, İslâm dünyasının geri kalışını İslâm’ın akıl ve siyasetle sorunlu ilişkisine bağlarken, Abduh buna karşı çıkarak problemlerin ulemanın kifayetsizliğiyle İslâmî ilimlerin algılanma ve öğretilme metotlarındaki donukluktan kaynaklandığını savunmuştur. Ona göre kelâm başta olmak üzere, bütün İslâmî ilimler, metotlarıyla birlikte çağın şartlarına uygun olarak ıslah edilmeli, akıl ve ilimle bağdaşır hale getirilmelidir. Tartışmayı yıllar sonra tekrar ele alıp değerlendiren Mustafa Sabri ise hem Anton’un hem de Abduh’un görüşlerine farklı zaviyelerden karşı çıkmıştır. Tartışmanın en dikkat çekici kısmını “dinin akıl ve ilimle uyuşup uyuşmaması’’ ve “din-siyaset ilişkisi’’ başlıkları oluşturmaktadır. İçerikleri farklı olmakla birlikte Mustafa Sabri’yle Abduh’un söylem ve kullandıkları dilin birbirine oldukça yakın olması yaşadıkları dönem hakkında önemli bir göstergedir. Abduh’un İslâm’ın akıl temelli olduğu ve devletin dinden bağımsız olamayacağı tezlerine Mustafa Sabri de katılır. İmanın ancak akıl aracılığıyla makbul olduğu her iki mütefekkirimizin de ortak paydasıdır. Ancak, gerek dönemin Batılı bilim anlayışına yaklaşımda gerekse dinî düşüncenin durumu ve dinî ilimlerin kavranışında perspektif farklılığı ortaya çıkmakta ve bu durum kavramlara yüklenen manalarda belirginleşmektedir. Mustafa Sabri’nin tenkit ettiği temel mesele “aklın sadece hissi olana ve pozitivist anlayışa mahkûm edilmesidir.” Ona göre, kelâm ilmi ve bu ilmin kullandığı metotlar, temel itibariyle, akıl temelli olan bu dini, günümüzde dahi etkin bir şekilde savunabilecek güçtedir.
| Yazar: | Merdan GÜNEŞ |
| Sempozyum Başlığı: | Uluslararası Günümüzde İslami İlimler Algısı Sempozyumu II – İslâmî İlimlerde Yeni Usul Arayışları |
| Yer: | Çanakkale |
| Yayıncı: | ÇOMÜ |
| Tarih: | 04-05 Kasım 2022 |
| Sayfa: | 19-20 |
| ISBN: | |
| URL: | https://www.giias.org/ |
