Kelam konularının Kur’ân merkezli tartışılması bakımından Konevî’nin Beyzâvî tefsiri hâşiyesinde kesb nazariyesi

İsmail Konevî Efendi Envâru’t-tenzîl hâşiyesinde ayetler bağlamında birçok kavram ve tartışmayı ele almıştır. Bunlar arasında kesb, hâşiyede sıklıkla vurgulanan bir nazariye olarak karşımıza çıkmaktadır. Konevî doğrudan veya dolaylı olarak kulların fiilleriyle ilişkilendirdiği ayetleri kesb nazariyesi çerçevesinde te’vîl etmiş ve yaşadığı dönemin öne çıkan kaynak ve tartışmalarını hâşiyesine taşımıştır. Hâşiyede mezkûr konuya dair tefsir faaliyeti bir nazariye üzerinden sistemli ve çok boyutlu olarak yürütülmüştür. Bu çalışmada Konevî’nin Envâru’t-tenzîl hâşiyesinde, kesb nazariyesinin insan fiilleriyle ilgili ayetlerin yorumuna ne şekilde etki ettiği incelenmektedir. Müellifin bir teori çerçevesinde ayetleri yorumlarken hangi geleneği takip ettiği ve bu geleneğin Konevî’nin tercihlerine nasıl yansıdığı üzerinde durulmaktadır. Bu minvalde ilk olarak Konevî’nin hayatı ve eserleri, kesb nazariyesi ve nazariyenin tefsir tarihindeki izdüşümü ele alınmaktadır. Böylece Konevî’nin nazariyeyi tartışma biçimi ve benimsediği düşünce geleneği tespit edilmiştir. Daha sonra Konevî’nin kesb nazariyesi ve ilgili tartışmaları hâşiyeye nasıl tatbik ettiği ortaya koyulmaktadır. Bunun sonucunda Konevî’nin ayetleri son dönem Mâtürîdî düşünce geleneğine göre te’vîl ettiği tespit edilmiştir. Özellikle cüz’î irade konusunda söz konusu Mâtürîdî etkinin Sadrüşşerîa ve “Mukaddimât-ı Erbaa” ile öne çıktığı görülmüştür. Neticede kesb nazariyesinin hâşiye boyunca müellifin insan fiilleriyle ilgili ayetleri tefsir etme yönteminde ciddi bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.

Yazar: BURCU DİLEK
Tür: Doktora
Üniversite: Marmara Üniversitesi
Danışman: PROF. DR. ABDULHAMİT BİRIŞIK
Yayın Yeri: İstanbul
Tarih: 2021
Sayfa: 242
URL: https://tez.yok.gov.tr
24 Ekim 2022