İslam düşünce tarihinde insanın düşünce ve eylemlerinde özgür olup olmadığı ciddi bir şekilde tartışılmıştır. Bugün de tartışılmakta olan konular arasında bulunmaktadır. Özellikle bu tartışma konuları insanın gerçekleştirdiği eylemlerinin önceden belirlenip belirlenmediği, insanın özgürlüğünün sınırının ne düzeyde olduğu, Allah ile ilişkisi gibi konulardır. İnsanın özgürlüğü problemiyle ilgili mezhep ve ekollerin görüşleri bulundukları zamana, şartlara ve dini metinleri inceleme, okuma perspektiflerine göre değişiklik göstermektedir. İslam düşüncesinde, Allah’ın varlık ve âlemde mutlak tasarruf ve güç sahibi olduğu konusunda herhangi bir ihtilaf bulunmamaktadır. İhtilaflar daha çok yaratıcının insanın eylemlerinde etkisinin olup olmadığı ile ilgilidir. Bir tarafta insanın kendi fiillerinde herhangi bir etki ve gücü olmadığını savunanlar bulunmaktadır. Bunlar insanın rüzgârın önündeki yaprak misali cebr altında bulunduğunu iddia eden Cebriyye’dir. Diğer tarafta ise insanın düşünce ve fiillerinde tümüyle özgür olduğunu, bununla birlikte insanın kendi fiillerini bizzat kendisinin yarattığını ileri süren Mu’tezile bulunmaktadır. Bu iki anlayışın ortasında Ehl-i Sünnet olarak adlandırılan Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye ekolleri bulunmaktadır. Ehl-i Sünnet ekollerinin Mu’tezile’nin görüşünün aksine insanın fiil ve sorumluğunu açıklama konusunda Eş’ariyye kesb, Mâtürîdiyye ise cüz-i irade kavramlarına önem verdiği görülmektedir. Eş’ariyye, insanın Allah’ın kendisine fiil işleme anında bahşettiği kudret ile fiillerini kesb ederek gerçekleştirdiği görüşünü benimsemektedir. Mâtürîdiyye ise insanın sorumlu bir varlık olarak değerlendirilmesi nedeniyle kendisine bahşedilen cüz-i irade ile fiillerini gerçekleştirmektedir.
