Selcuklular döneminde eş’ârîlik

Ebu’l-Hasan el-Eş’ârî tarafından temelleri atılan Eş’ârîlik mezhebi, Mâtürîdîlik mezhebi ile birlikte Ehl-i Sünnet çatısı altında yer alan i’tikâdî fırkalardan bir tanesidir. Gelişimi ve sistemleşmesinde İbn Fûrek, İsferâyinî, Bâkıllânî, Abdulkahir el-Bağdâdî, Cüveynî gibi âlimler büyük rol oynamışlardır. Özellikle Selçuklular Devletine gelinceye değin sistemleşmesini büyük ölçüde tamamlayan Eş’ârîlik mezhebi, Selçuklular döneminde hem yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmış hem de altın çağlarını yaşamışlardır. İslâm Dininin koruyuculuğunu üstlenen Selçuklular Devletinde Sultan Tuğrul Bey döneminde Vezir Kündürî’nin etkileriyle Eş’ârî âlimlere yönelik mihne olayları gerçekleştirilmiştir. Bu mihne olaylarında Ebu’l-Hasan el-Eş’ârî ve onun yolunu takip eden âlimlere minberlerden lanet okutulmuştur. Sultan Tuğrul Bey’in vefat etmesiyle birlikte Alparslan’ın sultan, Nizâmü’l-Mülk’ün vezir olmasıyla Eş’ârîlere uygulanan bu mihne sona ermiştir. Öyle ki baskı ve zulümlerle memleketlerinden göç etmek zorunda bırakılan Eşârî âlimler Nizâmü’l-Mülk’ün vezirliğe getirilmesiyle birlikte tekrardan memleketlerine geri dönmüşlerdir. Aynı zamanda bu dönemde Nizâmü’l-Mülk tarafından Eş’ârî âlimler için Nizâmiye adı verilen medreseler inşâ edilmiştir. Nizâmiye medreselerine Eş’ârî olmayan âlimlerin müderris olarak atanmaması Eş’ârîlik mezhebinin gün geçtikçe güçlenmesini sağlamıştır. Bu açıdan Eş’ârîlik Mezhebi, bu dönemde altın çağını yaşamıştır. Nizâmü’l-Mülk sonrası dönemde ise artık sultanların mezhepsel faaliyetlerle ilgilenmesiyle birlikte Eş’ârîlik Mezhebinin yerini yavaş yavaş, sistemleşmesini tamamlayan Mâtürîdîlik Mezhebi almıştır. Eş’ârîlik mezhebi tarih içerisinde varlığını hep korumuşsa da Selçuklular Dönemindeki ivmeyi hiçbir zaman yakalayamamışlardır.

Yazar: NURULLAH UĞUR
Tür: Yüksek Lisans
Üniversite: Siirt Üniversitesi
Danışman: PROF. DR. CEMALETTİN ERDEMCİ
Yayın Yeri: Siirt
Tarih: 2021
Sayfa: 131
URL: https://tez.yok.gov.tr
25 Ekim 2022