Şia’da gaybet literatürü, usulleri ve temel konuları: Muhammed b. İbrahim en-Nu’mânî’den (Ö. 360/970) Ebû Ca’fer et-Tûsî’ye (Ö. 460/1067)

Gaybet literatürünün iz bırakan beş temel metnini esas alarak yaptığımız bu çalışma, Nu’mânî’den Şeyh Tûsî’ye kadar olan tarihsel serencamı gaybet konusu özelinde ele almaktadır. Yaklaşık yüz yılı aşkın bir zaman diliminden ibaret olan bu tarihsel serencama bir giriş mahiyetinde gaybet nazariyesinin tarihsel kökenlerine temas ettikten sonra bu düşüncenin özelde İsnâaşeriyye genelde ise Şiî fırkalardaki izdüşümlerine yer verilmiştir. Ardından müstakil olarak gaybet literatürünün ilk ürünü diyebileceğimiz, Nu’mânî’nin Kitâbu’l Gaybe’si içerik, telif sebebi ve muhteva yönünden tanıtılarak tahlil edilmiş ve bu eserin gaybet nazariyesini ele alış biçimi değerlendirilmiştir. İkinci bölümde de Şeyh Sadûk’un Kemâlü’d-dîn adlı eseri incelenmiş, Nu’mânî’den farklı olarak gaybet literatürüne ne gibi katkılar ve açılımlar sağladığına temas edilmiştir. Ayrıca bu iki eser arasında ne gibi farklılıkların olduğuna da yer verilerek onun Ahbârî-Usûlî anlayış arasında nasıl bir köprü vazifesi gördüğüne değinilmiştir. Üçüncü bölümde ise Usûlî anlayışın temsilcileri olan Şeyh Müfîd’in el-Fusûlü’l-aşera, Şerif Murtazâ’nın da el-Muknî isimli risalelerine yer verilmiştir. Bu iki âlimle beraber farklı bir safhaya geçen gaybet literatürünün, -Mu’tezile mezhebinin büyük etkisiyle-salt akıl temelinde yorumlanmaya başlandığı ve gaybet fikri savunulurken rivayetlerin artık göz ardı edildiği görülmüştür. Son bölümde Şeyh Tûsî ile artık nihai şeklini alan gaybet literatürünün son eseri Kitâbu’l Gaybe’yi ele aldık. Şeyh Tûsî Eserinde gaybet konusunda yazılmış ve tarihte iz bırakmış geçmiş eserlerden istifade etmiştir. Akıl-nakil dengesine önem veren Tûsî, kitabını bu metotla kaleme almıştır. Bu bölümde onun Ahbârî ve Usûlî anlayışlar arasında orta yolu nasıl tesis ettiğine değinilmiş, ayrıca gaybet konusuna dair ne tür tasarruflarda bulunduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Sonuç kısmında, İsnâaşeriyye’nin temel inanç esaslarından imâmet (on iki imamın imâmeti) ile sıkı bir ilişki içinde olan gaybet nazariyesinin teşekkül sürecine dair ipuçlarının yanı sıra gaybet nazariyesini bütünlüklü bir şekilde değerlendirmeye çalıştık. Yüz yıllık bir süreci incelediğimiz bu çalışma, gaybet nazariyesinin teşekkül sürecine de değinmemiz bakımından gaybet konusuna dair geniş bir bakış açısı sunmaktadır. Ayrıca tezde rivayetler üzerinde derin tahlillerin yapılması, konuyla ilgilenenler için gaybet nazariyesinin hem teşekkül sürecine hem de literatürde nasıl yer verildiğine ışık tutacak mahiyettedir.

Başlığı: Şia'da gaybet literatürü, usulleri ve temel konuları: Muhammed b. İbrahim en-Nu'mânî'den (Ö. 360/970) Ebû Ca'fer et-Tûsî'ye (Ö. 460/1067)
Türü: Yüksek Lisans
Bolum: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 230
Danışman: PROF. DR. MEHMET ÜMİT
Yıl: 2024
4 Haziran 2025

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir