(Köksal, Emre, Sünnî ve Mu’tezilî Yaklaşımlar Bağlamında İlk Dönem Nübüvvet Tartışmaları, Doktora Tezi, Isparta, 2023) ÖZET Bu çalışma giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Çalışmanın girişinde konunun önemi ve amacı, çalışmanın kapsamı ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın birinci bölümü nübüvvetin kurgusal niteliğini ele almaktadır. Burada nübüvvete ilişkin teorik tartışmalar sünnî ve mu’tezilî yaklaşımlar üzerinden tespit edilmiştir. Bu bağlamda öncelikli olarak nübüvvetin kavramsal çerçevesi sünnî ve mu’tezilî yaklaşımlara uygun bir şekilde ortaya konulmuştur. Kavramsal çerçevenin belirlenmesinde sünnî ve mu’tezilî teolojik yapıya ayrıca yer verilmiş ve kavram içeriklendirmesine ilişkin teolojik tasavvurlar gündeme getirilmiştir. Nübüvvetin kurgusal düzeyde temelini oluşturması bakımından vahiy konusu etimolojik ve terminolojik olarak kelamullah tartışmaları bağlamında sünnî ve mu’tezilî kelamcılara göre incelenmiştir. Sünnî ve mu’tezilî düşünce yapısı ayrıca ele alınarak nübüvvetin imkanı ya da vücûbuna dair görüşler söz konusu düşünce yapılarına uygun bir şekilde değerlendirilmiştir. Beşerî açıdan bir ihtiyaca karşılık olarak nübüvvet gerçekliğine işaret eden yaklaşımlara da temas edilmiş, nübüvvetin kesbîliğine ve peygamberlerin ismetine dair tartışmalar sünnî ve mu’tezilî ayrışmalar üzerinden dile getirilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde nübüvvetin doğrulanmasına ilişkin görüşlere yer verilmektedir. Burada öncelikle nübüvvet kurumunu teorik düzeyde inkar eden berâhimî iddialar ele alınmıştır. Bu iddiaları temel alarak nübüvvete yönelik olumsuz yaklaşımlar geliştiren ve söz konusu yaklaşımları aklî düzeyde temellendiren itirazî görüşler ayrıca incelenmiştir. Nübüvveti teorik olarak imkansız gören bu görüşlerin karşısında onu ispat etmesi bakımından mucize, sünnî ve mu’tezilî kelamcılara göre değerlendirilmiştir. Bu bağlamda mucizenin nübüvvete delaleti sünnî ve mu’tezilî ayrışmaya işaret etmesi bakımından açıklanmıştır. Yine aklî bir mucize olarak Kur’ân’ın i’câzına ilişkin sünnî ve mu’tezilî görüşler ve i’câzü’l-Kur’ân problemi kelamî geleneğe uygun bir şekilde incelenmiştir. Son olarak nübüvvete dair ele alınan her konuda sünnî ve mu’tezilî ayrışma tespit edilerek söz konusu ayrışmalara ilişkin temellendirmelerde bulunulmuştur. Nübüvvet konusundaki bu ayrışmada sünnî ve mu’tezilî teolojik kurgunun etkisi açık bir şekilde gözükmektedir.
