“Mu’tezile ve Ehli Sünnete Göre İlahi İrade Zamehşeri ve Şehristani Örneği”başlıklı bu tez, Cenab-ı Hakk’ın sıfatlarından biri olan iradeyi ele almayı amaçlamaktadır. Tez irade sıfatı ve onunla bağlantılı kaza, kader, hayır, şer kulların fiilleri, ilahi iradenin mutlak veya mukayyet olması gibi konularda Mu’tezile ve Eş’arîler arasında meydana gelen ihtilafları ele alacaktır. Tezde aynı zamanda antik ve modern zamanlarda iradenin, emir, rıza, sevgi, ilim ve kudret ile olan ilişkisi hakkındaki tartışmalar da ele alınacaktır. Tezime, konuyla ilgili temel kavramların ele alındığı bir girişle başladım. Çalışmayı genel hatlarıyla altı bölüme ayırdım ve şu şekilde düzenledim: Birinci Bölüm : Bu bölümde tezle ilgili tanımlar ve giriş konularını ele aldım. İrade kavramının anlamına odaklandım ve iradenin Mutezile ve Eşariler’deki kullanımlarını inceledim. Ayrıca kelamcılar, filozoflar ve tasavvufçuların irade anlayışlarını ve iradenin türlerini detaylandırdım. Bölümün bir kısmını, Mutezile ve Eşari mezheplerine ve bu iki mezhebin önde gelen temsilcilerine ayırdım. İkinci Bölüm : Bu bölümde Zemahşeri’nin kelam ilmini anlatımındaki Mutezili yöntemi üzerinde durdum. Zemahşeri’nin hayatını, yaşadığı dönemdeki ilmi, siyasi ve ekonomik durumlar ışığında ele aldım. Adı, soyu, doğumu, ölümü, hocaları, eserleri gibi konulara değindim.. Daha sonra Zemahşeri’nin ilahiyat, nübüvvet ve sem’iyyat alanlarındaki yöntemine değindim. Üçüncü Bölüm : Bu bölümde, Zemahşeri’nin ilahi irade sıfatıyla ilgili akli ve nakli delilleri, Mu’tezile’de ilahi iradenin yeri, Mu’tezile’nin Allah’ın iradesine dair delilleri ve ilahi iradenin yaratılış ile olan ilişkisi ele alınmıştır. Dördüncü Bölüm : Bu bölümde, Zemahşeri’nin Mu’tezile çerçevesinde ilahi irade konusundaki anlayışı detaylı şekilde tartışılmıştır. Beşinci Bölüm : Bu bölümde, Şehristani’nin Eş’ari yöntemine odaklanılmış, onun kişisel ve bilimsel hayatı ele alınmış ve yaşadığı dönemin siyasi, ekonomik ve ilmi durumu incelenmiştir. Şehristani’nin adı, soyu, doğumu, ölümü, hocaları, öğrencileri ve eserleri hakkında bilgi verilmiş; uluhiyet, nübüvvet ve sem’iyyat konularındaki görüşlerini açıklama yöntemi ve Eş’ariliğin temel fikri ile Mu’tezile ile olan köklü çatışması, özellikle de ilahi irade sıfatı bağlamında tartışılmıştır. Eş’arilere göre Allah’ın gerçek anlamda bir irade sahibi olduğu, iradenin ezeli olduğu ve tüm varlıkları kapsadığı vurgulanmıştır. Altıncı Bölüm : Bu bölüm, Zemahşeri’nin ilahi irade konusundaki akli ve nakli yöntemi ile Şehristani’nin bu konudaki akli ve nakli yöntemi ele alınmıştır. Zemahşeri ve Şehristani’nin kendi ekollerine göre ilahi irade konusundaki görüşleri karşılaştırılmış ve bu iki düşünürün fikirleri arasında bir değerlendirme ve tercih yapılmıştır. Tez, araştırmacının sonuçları ve önerileri maddeler halinde sunduğu bir bölümle sona ermektedir. Örneğin, iradenin şer’i ve kevni olarak ayrılmasına dair Kur’an ve Sünnet’te herhangi bir delilin bulunmadığı, bu ayrımın alimlerin metinlere dair yaptıkları incelemelerden ve yorumlarından kaynaklandığı belirtilmiştir. Mu’tezile ve Eş’ariler, iradenin sevgi ve rızayı gerektirdiğini savunurken, Ehl-i Sünnet alimleri, şer’i iradenin sevgi ve rızayı, kevni iradenin ise gerçekleşmeyi gerektirdiği görüşündedir.
