Tezler

Hâricîlik ve Vehhâbîlik mukayesesi

Hz. Peygamber’in (s) vefatının ardından yaşanan Hilafet tartışmaları Müslümanlar arasında ilk fırkalaşmanın temellerini oluşturmuştur. Haricilik, hilafet tartışmalarının neden olduğu siyasi mücadelelerin en yoğun yaşandığı dönemde radikal dini görüşlerle ortaya çıkarak yaşananlara teolojik bir boyut kazandırmıştır. Hariciler bütün siyasi faaliyetleri akide ekseninde değerlendirdikleri için farklı siyasi görüşleri akidevi bir farklılık olarak telakki etmişlerdir. Haricilerle bazı ortak…

Osmanlı müelliflerinin eserlerinde mezhebî konuların incelenmesi (XVI. yüzyıl Taşköprizâde İsameddin Ahmed bin Mustafa Efendi örneği)

XVI. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin yükseliş dönemidir. Bu yüzyılda zirvede olunan ilim alanında da çok sayıda seçkin ilim adamları yetişmiş ve önemli eserler bırakmışlardır. Osmanlı’nın yükseliş devrinde Kelâm ilminde şerh ve haşiye çalışmalarının ağırlıkta olduğu görülse de özgün eserler de verilmiştir. Özellikle bu yüzyılda ilmiye sınıfı içerinde tedris ve telif gibi faaliyetleriyle tanınan Taşköprizâde İsameddin Ahmed…

Kâdî Abdülcebbâr’ın Bâtınîlik eleştirisi 

Nasslardaki lafızları, taşıdığı muhtemel manalardan birine hamletmek şeklinde ifade edilen te’vil hususunda yetkinin, herhangi bir usûle bağlı kalmaksızın masum kabul edilen imamlara atfedilmesi, bünyesinde bazı problemler barındırmaktadır. Özellikle 3./9. yüzyıldan itibaren bâtınî te’vil şeklinde ifade edilen bu yöntemi benimsemiş olan fırkaların düşünce ve uygulamalarının olumsuz yansımaları farklı anlayışa sahip âlimlerin eserlerinde ifade edilmektedir. Zâhir-bâtın ayrımında…

Günümüz Selefî Hâricî akımın şiddet teolojisi

Bu çalışmada, son yıllarda Ortadoğu merkezli uyguladıkları şiddet eylemleriyle dünya gündemine oturan günümüzdeki Selefî Hâricî akımın tarihî seyrini, düşünce dünyasını ve şiddet anlayışlarını dayandırdıkları dinî referanslarını tahlil ettik. Çalışmamızın birinci bölümünde, İslam’ın şiddete bakışını ve İslam’da ilk şiddet hareketi olan Hâricîleri inceledik. İnceleme sonucu, İslam’da merhamet, müsamaha ve barışın asıl olduğu, şiddetin savaş gibi zarurî…

İhvan–ı Safa’nın itikadî görüşleri

X. yüzyıl İslam dünyası ilmi anlamda parlak dönemini yaşamaktadır. Birçok kültürü, medeniyeti bünyesinde barındıran İslam toprakları yeni fikir ve görüşlere de ev sahipliği yapmaktadır. Konumuzun ana başlığı olan İhvan-ı Safa topluluğu böyle bir ortamda hayat bulmuştur. Ancak bu topluluğu diğer topluluklardan ayıran önemli bir özelliği vardı. Bu özellik halen daha muamma olan kim ya da…

Kemâlüddîn el-Enbârî’nin “Kitâbü’d-dâ’î ile’l-islâm fî usûli ‘ilmi’l-kelâm” isimli eserinde Yahudilik ve Hristiyanlık eleştirisi

Kemâlüddîn El-Enbârî, hicri altıncı asırda Bağdat’ta yaşamış ve Arap dilindeki derin bilgisiyle tanınınmış bir alimdir. Eserlerinin büyük çoğunluğu Arap dili ve edebiyatı alanında olan Enbârî’nin ‘ed-Dâi ile’l-İslâm’ kitabı kelam konularını ihtiva eden günümüze ulaşan tek kitabıdır. O, bu eserinde birçok dini ve felsefi düşünceyi akli ve nakli deliller eşliğinde değerlendirmiştir. Enbârî, reddiye türü bir eser…

Fahreddin er-Râzî’nin hüsün ve kubuh meselesine yaklaşımı: el-Metâlibü’l-Âliye ekseninde bir değerlendirme

Kelâm ilminde hüsün ve kubuh meselesi, daha çok ahlâk ilmiyle alakalı konular içerisinde tartışılmıştır. Bu meyanda iyi ve kötünün Allah ve insan dikkate alındığında, onların ahlâken nasıl anlaşılacağı hususu merak edilen soruların başında gelmektedir. Mütekellimler tarafından kelâmda insanın hüsün-kubuh değerleri karşısındaki durumundan daha çok Allah’ın fiilleri ve hükümleri ele alınmıştır. Allah hakkında hüsün ve kubuh…

Eşʻarî kelâmında fiilî sıfatlar

Âlemde meydana gelmiş her şeyin Allah tarafından var edilmesi Allah ile âlem arasında bir ilişki bulunduğunu ortaya koymaktadır. Allah’ın âleme tesiri O’nun fiilleri vasıtasıyla mümkün olduğundan kelâm tarihinde bu ilişki daha çok fiilî sıfatlarla ifade edilmiştir. Söz konusu çalışma, Eşʻarî mezhebinin fiilî sıfat anlayışını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu araştırmada ilk olarak “isim, müsemmâ, tesmiye, sıfat…

İbadiliğin itikadi konularda nakli delille istidlal metodu

Bu araştırma, hem teorik bilimsel bakış açısından, hem de özellikle inanç meseleleri ile ilgili pratik bakış açısından, İbadiyye mezhebinin inanç meseleleri nakli delileri ile çıkarımsal yaklaşımını ele almaktadır. Araştırmanın amacı, inanç meselelerinin üzerindeki İbadiyye görüşünün argüman nakli delilerini gözden geçirip inanç meseleleri ibadiyye üzerindeki nakli delileri ile net bir Çıkarım yöntemi elde etmektir. Bununla birlikte,…

Son dönem bazı Osmanlı âlimlerine göre Müslümanların gerileme nedenleri 

Hâlâ güncelliğini koruyan dünya Müslümanlarının geri kalmışlığı meselesi, Osmanlı devletinin gerek siyasi gerekse askeri ve ekonomik anlamda gerilemeye başlamasıyla hissedilmiş ve bu durumda ilk olarak askeri alanda Batı örnek alınarak yeni bir düzen oluşturulmaya çalışılıp gerileme engellenmek istenmiştir. Resmi olarak gerilemeyi başlatan olay olan Karlofça Antlaşması sonrası; III. Selim’in askeri alanda batı tarzı düzenlemeler yapmak…