Mu’tezile, Hicri II. yüzyıldan itibaren İslam düşüncesinde dini ve siyasi açıdan önemli rol oynayan bir düşünce ekolüdür. Emevi hilafetinin son dönemlerinde büyük günah meselesi, Allah’ın sıfatları ve kader gibi konular etrafında şekillenen Mu’tezile, Abbasi hilafeti döneminde tercüme hareketlerinin etkisiyle güçlenmiş ve devletin resmi mezhebi haline gelmiştir. Görüşlerini“Usul-i Hamse”olarak bilinen beş temel esasla sistematize eden bu ekol, Abbasi döneminde altın çağını yaşamıştır. Ancak, devlette olan güçlü etki mihne süreci neticesinde ekolün gücünü kaybetmesine ve eleştirilerin odağı haline gelmesine neden olmuştur. Mihne süreci sonrası dönemde yaşayan ve ekolü yeniden canlandırmaya çalışan Ebu Ali el-Cübbâî, Mu’tezile’nin gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir rol oynamıştır. Ebu Ali, bu süreçte ekole yönelik eleştirilere karşı cevaplar vermiş ve birçok eser kaleme almıştır. Çalışmamızın konusu olan ve bu sürecin bir ürünü olarak karşımıza çıkan Kitabü’l-Mâkâlat, Ebu Ali’nin kaleme aldığı ve günümüze ulaşan tek eseri niteliğindedir. Çalışmanın ilk bölümünde, Ebu Ali el-Cübbâî’nin hayatı, içinde bulunduğu toplum ve sosyo-kültürel bağlam, ilmi kişiliği, eserleri, öğrencileri ve Usûl-i Hamse bağlamında temel görüşleri ele alınmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise, Ebu Ali el-Cübbâî’nin Kitabü’l-Mâkâlat adlı eserinin telif nedeni, eserde ele aldığı ekoller ve bu ekollere olan yaklaşımı incelenmiştir. Ayrıca eserin Mu’tezile ve İslam düşüncesine katkıları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma boyunca Ebu Ali el-Cübbâî’nin Kitabü’l-Mâkâlat adlı eseri, ilmi bir titizlik ve olabildiğince objektif bir yaklaşımla, İslam Mezhepleri Tarihi perspektifinden ele alınmış ve esere yönelik bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.
