Son dönem Muʿtezile’sinin en önemli kelâmcılardan biri Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’dir. Kendisinden sonra Muʿtezilî düşüncesinin farklı bir boyuta evrilmesini sağladığı gibi kelâm-felsefe ilişkisinin de öncülerinden olan önemli bir halkanın da temsilcisidir. Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin eserlerinin büyük bir çoğunluğu maalesef günümüze ulaşamamıştır. Lakin gerek takipçileri gerek farklı mezhep ve ekollerden âlimler tarafından alıntılanmış ve sürekli atıf yapılmıştır. Özellikle kendisinden sonra gelen Muʿtezilî âlimlerin başvuru kaynağı haline gelmiştir. Buna ilave olarak kelâm-felsefe bütünlüğünün zirveye taşınmasının en önemli aktörlerinden addedilen Fahreddin er-Râzî tarafından Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin alıntılanması da müteahhir dönem kelâm geleneği içerisinde önemli bir farkındalık oluşturmuştur. Bu çalışma Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin düşünce sistemini ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin elimizde bulunan kaynaklarının, takipçilerinin eserlerinin ve ayrıca kendisinden sonra gelen âlimlerin Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’ye yaptıkları atıfların izi sürülecektir. Kaynak çeşitliliğinin çok olması ve ayrıntı olarak tek tek atıfların toplanıp inşa edilmesi araştırmayı zorlaştıran hususlardandır. Her ne kadar bu şekilde geniş bir literatür taraması ihtiyacı olsa da kaynakların çoğunluğunun Basrî’nin genel görüşleri hakkında hemfikir olması da avantaj sağlamaktadır. Araştırmada ilk olarak Ebü’l-Hüseyin el-Basrî hakkındaki literatüre değinilmiş peşi sıra hayatı, eserleri, hocaları, öğrencileri ve etkileşim ağı incelenmiştir. Ardından dört bölüm halinde Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin bilgi, varlık, tevhid, adalet, nübüvvet ve sem’iyyâta dair konular hakkındaki görüşleri ele alınmıştır.
