Hasan-ı Basrî, tabiinin ulularından olup İslami ilimlerin teşekkül döneminden önce yaşamış ve bu ilimlere kaynaklık etmiş önemli bir alimdir. O, kendisine nispet edilen Kader Risalesi nedeniyle kader konusunda tartışılan bir isimdir. Söz konusu tartışma onun hangi mezhebin temsilcisi olduğu yönünde bazı sorulara neden olmuş ve bu sorular neticesinde her bir fırka onun kendilerinin temsilcisi olduğuna yönelik bazı argümanlar sunmuştur. Bu tezde söz konusu tartışmaların kaynağının tespiti amacıyla bağlam bilgisi, Hasan-ı Basrî’nin ilmi ve siyasi şahsiyeti de göz önünde bulundurularak ona nispet edilen Kader Risalesi, konulu bir tefsir olarak ele alınmış ve Hasan-ı Basrî’nin tefsirlerdeki kadere dair rivayetleri incelenmiştir. Hasan-ı Basrî’nin hayatının ele alındığı birinci bölümde Risale’nin daha iyi anlaşılabilmesi adına onun ilmi ve siyasi şahsiyetine odaklanılmıştır. Bu bölüm Hasan-ı Basrî’nin siyasi şahsiyetini ortaya koyarak Abdülmelik b. Mervan’a gönderilen Kader Risalesi’nin bağlamını oluşturma noktasında önem arz etmektedir. İkinci bölümde ise konulu bir tefsir olan Risale hakkında bazı bilgiler verilmiş ve Risale, bağlamında değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde ise Hasan-ı Basrî’nin itikadi mezheplerin teşekkülünden önce yaşamış olması hasebiyle mezhepleri etkileyen kurucu dönemin önemli bir şahsiyeti olduğu göz önünde bulundurularak mezhepleri ne ölçüde etkilediğine işaret etmek maksadıyla tefsirlerdeki kadere dair rivayetlerinden önce mezheplerin görüşlerine yer verilmiştir. Risale’nin bağlamından ve Hasan-ı Basrî’nin Risale’nin hilafına rivayetlerinin bulunmasından hareketle Hasan-ı Basrî’nin, tefsir faaliyetini muhataplarını itidale davet için yöntemsel bir araç olarak kullandığı ve bu nedenle Risale’nin oluşmasında muhatabın rolünün de yadsınamaz derecede mühim olduğu sonucuna varılmıştır.
