Osmanlı Devleti’nde ilmî birikimi, icraatları ve nüfuzuyla etki etmiş bir çok âlim yetişmiştir. Bahse konu ulemadan birisi de Kanunî Sultan Süleyman (1522-1566), II. Selim (1566-1574), III. Murat (1574-1595) ve III. Mehmet (1595-1603) döneminde bir çok alanda eserler kaleme almış Nevʿî Efendi’dir. Çalışmamızın konusu, Nevʿî Efendi (D.940/1533-Ö.1007/1599) olarak bilinen Yahyâ b. Ali b. Nasûh’un Muḥaṣṣılü’l-Mesâili’l-Kelâmiyye adlı eserinin tahkiki ve incelenmesidir. Kelam ilmiyle ilgili olan bu eserde Nevʿî Efendi, kelâmın tanımı, konusu, faydası ve bölümlerinden bahsetmekle birlikte Eşʿarîler ile Mâtürîdîler arasındaki farkları da belirtmiştir. Nevʿî Efendi, eserini üç bölüme ayırmıştır. Birinci bölüm mümkün varlıkla ilgilidir. Varlık, yokluk, mahiyet, zorunluluk, imkân, kıdem, hudûs, illet ve malul gibi konulardan ve bunun yanı sıra kelamcılara ve filozoflara göre varlıkların taksimi konularını işlemiştir. İkinci bölümde yaratıcının varlığının ispatı, zâtın hükümleri, tenzih, sıfat ve tevhit gibi ilahiyatla ilgili konulardan, üçüncü bölümde ise nübüvvet, imamet ve kıyamet konularından bahsetmiştir. Çalışmamızda, yazma eserin tahkikinde dört nüshadan istifade edilmiştir. İlk nüsha İstanbul Lâleli Kütüphanesi, ikincisi Şehit Ali Paşa Kütüphanesi, üçüncüsü Ayasofya Kütüphanesi ve dördüncüsü de Hüseyin Çelebi Kütüphanesi’ndeki nüshalardır. Bu dört nüsha da İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. İlk olarak eserin yazarını ve eserin yazıldığı dönem tespit edilerek detaylı açıklamalarda bulunulmuştur. Ardından eseri tanıtılıp eserin yazara atfedilmesinin doğruluğu ispatlanmıştır. Çalışmamızda ulaşılan temel sonuçlar şunlardır: Öncelikle“Muḥaṣṣılü’l-Mesâili’l-Kelâmiyye”adlı eserin Nevʿî Efendi olarak bilinen Yahyâ b. Ali b. Nasûh’a ait olduğudur. İkincisi müellif, bu eserinde kelamî konuların çoğunu ele almış, Ehl-i Sünnet akidesini açıklamış, bu görüşleri diğer fırkaların ve filozofların görüşleriyle mukayese etmiştir. Müellif, eserini öncelikle filozoflara cevap vermek için yazmıştır. Üçüncüsü, Nevʿî Efendi’nin eserini yazarken izlediği yöntem, bir konuyu açıklamak, konuya itiraz edenleri zikretmek, bazı varsayımsal sorular sormak ve bunları yanıtlamak şeklindedir. Nevʿî Efendi eserinde farklı görüşleri zikretmiş, onları tartışmış veya eleştirmiştir. Görüşler arasında tercihte bulunmuş, aralarındaki çelişkiyi ve ihtilafları gidermeye çalışmıştır. Bazen de felsefi kavram ve terimlerin bir kısmını açıklarken konu dışına çıkmıştır.
