Çalışmamız, Ebü’l-Kâsım el-Kâ‛bî’nin Kitâbü’l-makâlât adlı eseri ile Ebü’l-Hasan el-Eş‛arî’nin Makâlâtü’l-İslamiyyîn adlı eserlerinin Mürcie bahsinin karşılaştırılmasını ele almaktadır. Bu bahsi ele almamızın nedeni Ebü’l-Hasan el-Eş‛arî’nin kendisinden önce bu alanda çalışma yapmış olan Ebü’l-Kâsım el-Kâ‛bî’den eserini yazarken etkilenip etkilenmediğini veya eseri yazarken onu taklit edip etmediğini tespit etmektir. Bu iki müellif hakkında daha önce yapılan Mu‛tezilî ve Hâricî fırkalarla ilgili çalışmalarda tasnif, içerik ve üslup bakımından birebir benzer ifadelerin kullanıldığı iddia edilmektedir. Çalışmamızın ana teması, iki eserin Mürcie bahsinde bu tür benzerliklerin olup olmadığı konusudur. Eş‛arî ve Kâ‛bî’nin eserleri arasında çalışmanın dördüncü bölümünde; eserlerde takip edilen yöntemler, yararlanılan kaynaklar, müelliflerin Mürcie’ye yaklaşımı, eserlerin içeriği, fırkaların tasnif biçimi ve müelliflerin üslubu gibi konular incelenmiştir. Bu incelemeler yapılırken sosyal bilimlerin temel ilkelerinden olan bazı yaklaşım biçimleri kullanılmıştır. Müelliflerin eserlerini kaleme alırken yararlandıkları kaynakları tespit etmek amacıyla ilk olarak onların eserlerinin muhtelif yerlerinde yaptıkları alıntılardan hareketle kaynak tespitinde bulunmaya çalıştık. Tespit ettiklerimizin dışında bu konuda daha önce çalışma yapan müelliflerin kaynak tespiti hususunda neşrettikleri eserlerden yararlandık. Eserlerin içerik bakımından kıyasını yaparken özellikle müelliflerin ortak olarak ele aldıkları konular üzerinde hassasiyetle durduk. Bazı konularda müelliflerimizin verdiği bilgiler kısıtlı olduğundan bu problemi ortadan kaldırmak için kelâm ilmi açısından kullanılan ana başlıklardan hareket ettik. Örneğin müelliflerimizden birinin imamet konusu hakkında sadece tahkim olayından bahsettiği ve diğer müellifimizin ise konuyu detaylı açıklama yoluna gittiği bir durumda burada imamet ortak başlığını kullanmayı tercih ettik. Müelliflerimizin eserlerinde Mürcie bahsi paralelinde kısmi de olsa bazı benzerlikler bulunmaktadır. Fakat bu benzerliklerin taklit veya etkilenmeden ziyade müelliflerimizin yararlandıkları birçok kaynağın ortak olması, kaynak olarak öne sürdükleri kişilerin benzer görüşlere sahip olması, dönemin hakim anlayışı ve halkın genel anlayışı gibi bazı sebeplerden dolayı olduğu kanaatindeyiz. Müelliflerimizin eserlerinde Mürcie bahsi özelinde bazı konularda bilgi ve içerik benzerliği olmakla birlikte fırkaların tasnifi açısından etkilenme konusu tartışmalıdır. Zira Eş‛arî, fırka tasnifi konusunda kullandığı yöntemde, ilgili görüşü ortaya attıktan sonra fırkayı görüş üzerine bina ederek sınıflandırmış, her yeni konu başlığında da aynı yöntemi kullanarak bu tavrını sürdürmüştür. Fakat Kâ‛bî, Mürcie bahsine giriş bölümünde büyük günah konusu üzerine fırka tasnifine başvurduktan sonra tekrar yeni bir sınıflandırma yoluna gitmemiş, fırkaları isimler üzerinden anlatarak konuyu sürdürmüştür. Makâlât geleneği inşa edilirken ilk eserlere yönelik yöntem benzerliğinin olması doğal bir durumdur. İçerik, tasnif, bilgi gibi konularda benzerliğin bulunması etkilenme veya taklitin bir sonucudur. Eş‛arî, eserinin mukaddimesinde makâlât yazarlarının düştüğü hatalara değinmiş ve aynı hataları tekrarlamayacağının sözünü vermiştir. Verdiği bu sözü tuttuğunu da birçok araştırmacı teyit etmiştir. Dolayısıyla o, derinlemesine incelemiş olduğu bu eserlerin kötü yanlarını eleyerek iyi yanlarından istifade etmiş olabilir. Bu durumda Eş‛arî’nin makâlât yazma isteği noktasında cüzi de olsa bir etkilenme ihtimalinden bahsedilebilir. Bunun dışında ulaştığımız veriler ışığında, taklit sayılabilecek bir benzerliğin olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz.
