Bu çalışmada ilk dönem Eş’arî kelâm geleneğinin âlemin yapısına yönelik cevher-i ferd görüşü ve âlemin işleyişine yönelik âdet teorisi ele alınmış, bu iki görüş arasındaki ilişki irdelenmiştir. Cevher-i ferd görüşü, âlemin daha küçüğe bölünmesinin/parçalanmasının mümkün olmadığı en küçük parçasını ifade eden kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Âlemin temelini teşkil eden cevher-i ferd, ikincil niteliklerden yoksun bir özellik arz etmekte, her an yeniden yaratılan arazlarla anlam kazanmaktadır. Cevher-i ferd, araz ve bunlardan müteşekkil olan cisim âlemi oluşturmaktadır. Âlem bu haliyle her anlamda Allah’a bağımlı bir şekilde kurgulanmaktadır. Âlemdeki düzen ve işleyiş de bu kurgu etrafında, yalnızca Allah’ın yaratmasının söz konusu olduğu, alışılagelen bir tarzda yaratma anlamına gelen âdet teorisiyle açıklanmaktadır. İşte bu çalışmanın ilk kısmında ilk dönem Eş’arî kelâmcıların âlemin yapısını açıklamaya yönelik başvurdukları cevher-i ferd, araz, cisim ve halâ kavramları açıklanmış, ilişkisel olarak ele alınmıştır. İkinci kısımda ise, âlemin işleyişine yönelik âdet teorisine, Eş’arî kelâmcıları bu teoriye götüren temel ilkelere yer verilmiştir. Ayrıca bu iki kısım arasındaki ilişki irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmamız, çıkarımlarımızdan hareketle temel iddiamızın doğruluğunun açıklanmasıyla sonuçlanmıştır.
