ÖZET MÎRZÂ MAHDÛM VE ŞİÎLİK ELEŞTİRİSİ CANKURT, Şehmus Doktora Tezi, Temel İslâm Bilimleri Ana Bilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Fevzi RENÇBER Nisan 2024, 269 sayfa Bu çalışmada Mîrzâ Mahdûm’un Şîa ve onun özelinde İmâmiyye Şîası’na yaptığı eleştiriler ele alınmıştır. Araştırmanın genel çerçevesi çizildikten sonra işleyiş tarzı ortaya konulmuştur. Mîrzâ Mahdûm’un fikri yapısının şekillendiği dönemden bahsedilmiş, hayatı ve Kitabu’n-Nevâkid li-Zuhuri’r-Ravâfid dışındaki kaleme aldığı eserleri hakkında genel mahiyette bilgiler verildikten sonra Kitabu’n-Nevâkid li-Zuhuri’r-Ravâfid’ın merkeze alındığı başlıklar incelenmiştir. Bu istikamette söz konusu kitabın yazılış amacı, bilgi kaynakları, muhteva analizi ve reddiye geleneğindeki yeri gibi değişkenler üzerinde durulmuştur. Mîrzâ Mahdûm’un dinî ve siyasî görüşleri ortaya konmuş, ardından Râfizîlerin (Kızılbaşlar) inançları hakkında bilgi verildikten sonra diğer Şiî fırkalarla mukayesesi yapılmıştır. Mîrzâ Mahdûm’un Kitabu’n-Nevâkid li-Zuhuri’r-Ravâfid adlı reddiyesinin derinlemesine incelenmesi ve analiz edilmesi çalışmanın esas konusudur. Bu doğrultuda Mîrzâ Mahdûm’un Şiîlik eleştirisinin reddiye olgusu bağlamında ortaya çıkan fikirler mütalaa edilmeye çalışılmıştır. Mîrzâ Mahdûm’un eleştirel düşüncesi, tenkit yöntemi ve tenkit ettiği bazı fikrî meseleler aklî ve naklî deliler ışığında izah edildikten sonra Şiîlik eleştirisine yönelik tahliller yapılmıştır. en-Nevâkid adlı eser bilim ve insanlığın hizmetine sunularak yüksek istifadenin elde edilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma nitel bir araştırma olup burada Mîrzâ Mahdûm’un Şiî düşünceye yönelik reddiyeleri nitel araştırma modellerinden biri olan doküman analizi yöntemiyle ele alınmıştır. Doküman analizi modeliyle Mîrzâ Mahdûm’un Kitabu’n-Nevâkid adlı eseri özelinde Şiîlere yönelik eleştirilerinin nasıl yansıtıldığını tespit etmek amaçlanmıştır. Bu yöntem doğrultusunda gerekli veriler doküman taraması tekniğine başvurularak elde edilmiş, daha sonra ilgili dokümanların derlenmesinden sonra elde edilen malzeme, veri analizi kapsamında betimsel analiz ve içerik analizi kullanılarak incelemeye tabi tutulmuş olaylar silsilesi, tarihsel-sosyolojik-mezhepsel bakış açısıyla incelenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda Ehl-i Sünnet ve Şîa arasında temel farklılığın inanç merkezli olduğu görülmüş ve birçok müşterek noktalara rağmen iki mezhep arasında yaklaşmanın mümkün olmayacak kadar zor olduğu tespit edilmiştir. Her ne kadar her iki mezhebin kaynaklarında benzer rivâyetler yer alsa da, inanç, usûl, anlayış, yorum, siyaset, tarih gibi olgular sebebiyle bir noktada birleşmenin kolay olmadığı sonucu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın, tarih boyunca devam eden ve İslâm düşünce tarihinde olumlu gelişmelere katkı sağlayan reddiye geleneğinin, günümüzde ve bizden sonraki kuşaklarda da devam etmesine katkı sağlayacağı umulmaktadır.
