Kādî Abdülcebbâr ve Ebü’l-Muîn En-Nesefî’nin Büyük Günah Hakkındaki Görüşlerinin Karşılaştırılması
İslam düşünce tarihinde ilk tartışılan konulardan biri olan büyük günah problemi, kelâm ekollerinin büyük günahın kapsamı ve büyük günah işleyen kimsenin dini statüsünün ne olduğu hakkında uzun süre tartıştığı bir konu olagelmiştir. Günümüzde Harici anlayışın etkisi altında olan Selefî akımların, Müslümanları tekfir ederek şiddete yönelmeleri problemin hâlâ güncelliğini koruduğu kanaatindeyiz. Bu makalede Hariciler, Mu‘tezîle, Mürcie…
Özgün Bir Sünnî Literatür: Türkçe Maktel-i Hüseyinler
Öz Teolojik anlamda güçlü gelenekler, farklı alanlara belirgin tonlarını taşıyabilmektedir. Bu noktada Sünnîlik ve Şi‘îlik, İslâm Mezhepler tarihinin en güçlü geleneklerinin başında gelmektedir. Bu geleneklerin ayırt edici vasıfları, geleneği takip eden âlimlerin eserlerine ve edebî metinlerine sirayet etmiştir. Günümüz ilahiyat araştırmacıları, ihtisaslaşma gereği kelâm, tefsir, hadis, fıkıh ve mezhepler tarihi kaynakları üzerinden zihniyet ve gelenek…
Şemseddin es-Semerkandî’nin Sem’iyyat Konularına Bakışı
Semerkant, orta çağda ilim ve kültür merkezi olmuş; İslam medeniyetinin kurulup gelişmesine katkı sağlamış çok önemli bir Maveraünnehr şehridir. Semerkant’ta yetişen bu önemli âlimlerden biri de h.702 yılında vefat etmiş olan Şemseddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandî el-Hüseynî’dir. Fıkıh, kelam, astronomi, mantık, cedel, geometri ve tefsir başta olmak üzere pek çok alanda eser vermiştir. Kelam ilminin…
Ehl-İ Sünnet ve Şîa’da Sahâbe Anlayışı
Kur’an’ın ilk muhatabı olan Sahâbenin fazileti, konumu, hadiseler karşısındaki duruşları ve ihtilaf anlarında sergiledikleri tutumları hususunda âlimler arasında farklı görüşler vardır. Sahâbe devri olaylarının üzerine gidilmemesi ve bu olayların tartışılmamasının hoş karşılanmasına dair görüşler vardır. Bu durum aslında meselenin içeriğinin anlaşılmasının önünde bir mâni olarak görülebilir. İslam tarihinin ilk dönemlerinde oluşan ihtilafların izini takip ederek…
Mukallidin İmanı Problemi ve Uryânî Osman Efendi’nin Eserlerinde Mukallidin İmanı Meselesi
Mukallidin imanı konusu, kelâm âlimlerinin üzerinde önemle durdukları konulardan biridir. Zira bu konu sonuç itibariyle Müslümanların ekseriyetinin imanını ilgilendirmektedir. Nitekim imanın Müslüman kişiye yararlı olmasının öncelikle iman edilecek konularda bir tür araştırma ve incelemenin yapılması, prensipte herkes tarafından kabul edilmekle birlikte; hiçbir araştırma yapmadan inanan bir kimsenin (mukallid) durumu ise kelâm tarihinde bir problem olarak…
Hanbelî – Eş‘arî İhtilafının Tahammül Ahlakı Bağlamında Değerlendirilmesi
Hanbelîlik ve Eş’arîliğin ayrıştığı nokta, nasları anlama biçimleridir. Hanbelîler, nasların zahirine tutunmak ve aklın rolünü, şahit ve teslim olmak seviyesine indirgemiştir. Eş’arîler ise Eş’ari’nin, akıl ve nakil birlikteliğine dayalı kelam yöntemini izlemiştir. Bu iki anlayışın temsilcileri zamanla birbirlerinin fikirlerini, doğru-yanlış şeklinde kategorize etmiş, karşılıklı tartışmalara, hatta kavgalara kadar işi götürmüştür. Buna misal, İbn Teymiyye ve…
Mu‘tezilî Bir Kelâmcının Gözünden Filozofların Yaratma Görüşü: İbnü’l-Melâhimî’nin Eleştirileri
İslâm düşünce tarihinde özellikle kelâmcılar ile felâsife arasındaki en önemli tartışma başlıklarından biri yaratmanın ezelîliği, başka bir ifade ile âlemin ezelîliği meselesidir. Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) Tehâfütü’l-felâsife’sin ilk mesele olarak ele alınan bu başlık, Mu‘tezilî kelâmcı İbnü’l-Melâhimî’nin (ö. 536/1141) Tuhfetü’l-mütekellimîn fi’r-red ‘ale’l-felâsife adlı eserinde de önemli başlıklardan birini teşkil eder. Filozofların reisi olarak gördüğü İbn Sînâ’yı…
İlk Dönem Hilâfet Tartışmalarında Abbâsîlerin Konum ve Tutumu (M. 632-750)
Abbâsîler, Abbâs bin Abdülmuttalib’in soyundan gelmektedirler. Peygamberin amcası ve ailenin en önemli ismi olan Hz. Abbâs İslam’ı kabilenin diğer üyelerine kıyasla daha geç bir dönemde kabul etmiştir. Bu durum hilâfet tartışmalarında onları geri planda bırakmıştır. Hz. Abbâs, Hz. Ali’nin halifeliği için gayret göstermiş olmakla birlikte başarılı olamamıştır. Emevîler dönenimde siyasi olaylardan uzak durmaya çalışan Abbâsîler…
Bâkıllânî’nin Nübüvveti Ispat Noktasında Berâhime’nin Eleştirilerine Verdiği Cevaplar
İslâm itikâdında nübüvvet konusu en önemli meselelerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Genel olarak kelâmcılar bu konuyu imkân, lüzum, olgu ve ıspat noktasında ele alarak değerlendirmişlerdir. Buna göre Yüce Allah’ın nübüvvetin imkânı noktasında insanlara peygamber göndermesi aklen mümkün müdür, eğer mümkün ise bu nasıl gerçekleşmiştir gibi konular esas noktayı oluşturmaktadır. Nübüvvetin lüzumu konusunda ise tarih boyunca…
Ehl-i Hadis ile Mu‘tezilî Kelamcıların Eleştiri Üslubu Üzerine
Fikrî ve ilmî gelişimin yapı taşlarından biri olan tenkid faaliyeti, ilk dönemlerden itibaren İslam Medeniyeti’nde yer edinmiştir. Sahabede ilmi yönü ağır basan tenkid/eleştiri faaliyeti, hicri birinci asrın ikinci yarısından itibaren siyasal bir boyut da kazanmıştır. Bu dönemde yapılan karşılıklı tenkitlerin saf/duru ve objektif bir ilmi tartışma niteliğinden uzak olacağı ilim ehlinin malumudur. Kişisel menfaatlerden uzak…