Yazarımızın tam adı Şemsüddîn Muhammed b. Eşref el-Hüseynî es-Semerkandî’dir.O, hicri 7./13 asrın sonları ve 8./14. asrın ilk çeyreğinde yaşamış ve h. 722 yılında vefat etmiş önemli bir Türk-İslâm düşünürüdür. Semerkandî felsefe, mantık, matematik, münâzara, ve astronomi gibi alanlarda önemli eserler vermiş çok yönlü bir ilim insanıdır. Filozoflar tarafından ileri sürülen tikellerin yalnızca duyular aracılığıyla idrak edilebileceği tezi, duyu araçlarından münezzeh olan Tanrı’nın tikelleri idrakedemeyeceği ihtimalini gündeme getirmiştir. Tanrı’nın duyu organlarından münezzeh olması ve nefsin yalnızca tümelleri idrak etmesini esas alan İslam filozofları, “nefsin tikelleri tümel formuyla algılaması” kuramını geliştirmişlerdir. Nitekim Tanrı’nın tikelleri algılamaması ya da tikelleri somut ve tikel formuyla algılaması, teolojik ve epistemolojik problemlere neden olabilir. Filozofların bu kuramını Tanrı’nın ilim sıfatında bir sınırlandırma olarakdeğerlendirenkelamcılar, bu kurama dayanak teşkil eden nefislerin yalnızca tümel kavramları idrak edebileceği ilkesini reddetmişlerdir. Onlara göre nefis, tümellerin yanı sıra tikelleri de idrak edebilmektedir. Semerkandî de bu konuda kelamcılardan yana tutum alarak ileri sürdüğü sağ duyusal ve pratik delili aracılığıyla nefsin tikelleri tikel formuyla idrak etmesini zorunlu olarak değerlendirmiştir. Semerkandî, dış duyular olmadan dış duyular aracılığıyla elde edilen bilgiler algılanabilir mi? Dış duyular olmadan bu bilgileri algılamak mümkünse bunların ne kadarınıalgılayabiliriz? sorularına cevap aramaktadır. Ona göre insana ait olan bilişsel ruh, rûhânî eylemlerini gerçekleştirebilmede kendi başına yeterli olmadığı için duyu idrakinin yardımınaihtiyaç duymaktadır. Semerkandî, bazı bilişsel ruhları bu durumdan istisna etmektedir. Şöyle ki riyazet, terk-i dünya ve tecrit ile nefislerini yetkinleştiren insanlar, eşyayı yalnızca nefisleri aracılığıyla idrak edebilmektedir. Bu durum yalana ihtimali olmayan mütevâtir haberler ile sâbittir. Dolayısıyla Semerkandî’ye göre dış duyular olmadan gerek beş duyunun tamamı gerekse de bunların bir kısmına konu olan objeler, yetkin bir nefis aracılığıyladoğrudan ve oldukları gibi yani tikel formlarıyla idrak edilebilir.
| Yazar: | Tarık TANRIBİLİR |
| Sempozyum Başlığı: | Cukurova 7th International Scientific Researches Conference |
| Yer: | Adana |
| Yayıncı: | İKSAD |
| Tarih: | 2021 |
| Sayfa: | 130-132 |
| ISBN: | 978-625-7464-18-5 |
| URL: | https://www.iksadkongre.net/ |
