Bu çalışmada günümüz inanç problemlerinden birisi olan deizm düşüncesinin Tanrı-âlem-insan ilişkisine yaklaşımı ve buna dair iddiaları, kelâmî düşünce sisteminde Tanrı-âlem-insan ilişkisini açıklamaya yarayan ve Allah’ın anbean âlemdeki sürekli yaratımlarını ifade eden âdetullah ve sünnetullah kavramları açısından mukayeseli bir çerçevede tahlil edilip değerlendirilmeye tabi tutulacaktır. Araştırmanın amacı, deizmin iddia ettiği evrenin işleyişine ve insanın sosyolojik durumuna müdahalede bulunmayan aşkın Tanrı tasavvurunun, aklen temelsiz bir iddia olduğunun ispatına yöneliktir. Deizm, Rönesans ve Aydınlanma dönemlerinde, kilisenin baskıcı tutumuna karşı bir tepki hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Deizm düşüncesi Aristo’nun hareket etmeyen hareket ettirici fikrinden etkilenerek, ilk yaratılıştan daha sonraki süreçte âlemde meydan gelen olaylar karşısında pasif bir Tanrı anlayışını benimsemiştir. Deizm inancı vahiy ve nübüvvet müessesini katî surette reddetmiştir. Deizme göre insan, aklının rehberliğinde Tanrı’nın varlığını ve evrensel ahlâk yasalarını kavrayıp bulabilir. Deistler, akla ve bilime karşı sarsılmaz güven duymuşlardır. Deizme göre akıl insanın Tanrı’yı ve evreni keşfetmesindeki en büyük yardımcıdır. Deizme göre evrendeki işleyiş doğa yasaları sayesinde gerçekleşmektedir. Kelâmî düşünce sistemine göre ise evrendeki düzen ve işleyişi sağlayan bizâtihî tabiat yasaları değildir. Kelâmcılara göre âlem, işleyişinin devam etmesi için Allah’ın genel olarak yaratma tarzını ifade eden, düzenli bir şekilde sürekliliği sağlayan âdetine ihtiyacı vardır. Kelâmi düşünce okulları olan Mu’tezile ve Ehl-i Sünnet’e göre atomik bir şekilde tasarımlanan âlem, cevher, cisim ve arazlardan oluşmaktadır Çalışmamızda; Allah’ın âdetullahı gereği, cevherlerin birleşmesi (te’lif) sonucu oluşan cisimlerin ihtiyaç duyduğu arazı yaratması ile âleme her an müdahil olduğu öğretisi ortaya konmuştur. Allah’ın, dış âlemde cevherin arazını kısa bir müddet askıya alması suretiyle olağanüstü bir olay olan ve peygamberlerin doğru sözlülüğünü ispat eden mu’cize gerçekleşmektedir. Bu şekilde tezimizde sünnetullah yasasının bir gereği olan nübüvvet müesesesinin aklen kanıtlanmasına çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Deizm, akılcılık, mu’cize, pasif bir Tanrı, âdet, tabiat yasaları.
| Yazar: | TURAN DİKEL |
| Tür: | Yüksek Lisans |
| Üniversite: | Ondokuz Mayıs Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. FETHİ KERİM KAZANÇ |
| Yayın Yeri: | Samsun |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 159 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
