Son dönem Mutezilesi’nin iki ekolünden biri olan Hüseyniyye’nin, kurucusu Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’den sonraki en büyük temsilcisi İbnü’l-Melâhimîdir. Mutezile kelâmının temel esaslarından biri olan adalet ilkesi, genel anlamıyla Allah-âlem ilişkisini ifade eder. Bu ilke kapsamında ele alınan konular Allah’ın asla kabihi işlemeyeceği, kendi üzerine vacip olanı ihlâl etmeyeceği ve Allah’ın bütün fiillerinin hasen olduğu hususlarını ispat etmeye yöneliktir. Bu çalışmada İbnü’l-Melâhimî’nin kelâm sisteminde adalet ilkesine dair konular hakkındaki görüşleri, onun kelâm eserleri detaylı bir incelemeye tabi tutularak ortaya konulmuştur. Behşemî kaynaklardan kıyaslama yapmak amacıyla, diğer Hüseynî ve Şiî-Mutezilî kaynaklardan konuyu anlamaya yardımcı olması amacıyla yararlanılmıştır. İbnü’l-Melâhimî’nin husün-kubuh, Allah-kabih ilişkisi, insan fiilleri, teklîf, lütuf, aslah, elem ve ivaz konularındaki görüşleri kendisinden önceki Mutezilî gelenekle kıyaslanarak aktarılmıştır. İbnü’l-Melâhimî fiilin oluşumunda motiv ve iradenin aynı şey olduğu, Allah’ın kabihe kâdir olmakla birlikte kabihi işlemesinin imkânsız olduğu, insanın fiillerinin yaratıcısı olduğu bilgisinin zaruri bilgi olduğu, fiili meydana getiren kudretin özel bünye olduğu, bir makdûrun iki kâdirin kudreti altında olabileceği, kudretlerin birbiriyle benzer olduğu, dünyevî konularda aslahın vacip olduğu, kulun zalimden alması gereken ivazı Allah’ın tefaddül olarak verebileceği, gayr-i âkil kimselerin verdiği elemlerin ivazını Allah’ın vereceği gibi görüşleriyle Behşemiyye’den farklılaşmıştır. Bu bağlamda İbnü’l-Melâhimî’nin mensubu olduğu Hüseyniyye ekolünün, Behşemiyye’den adalet düşüncesi bağlamındaki farkları da ortaya çıkmıştır. Bu çalışma İbnü’l-Melâhimî’nin adalet düşüncesini ortaya koymasının yanında İbnü’l-Melâhimî üzerinden Hüseyniyye’nin adalete dair görüşlerini ve bu konularda Behşemiyye ve Hüseyniyye’nin ayrıştığı noktaları tespit etmektedir. Dolayısıyla bu çalışma son dönem Mutezilesi içerisindeki ihtilafın içeriğine dair önemli tespitler sunmaktadır.
| Yazar: | KEVSER DEMİR BEKTAŞ |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | Bursa Uludağ Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. ORHAN ŞENER KOLOĞLU |
| Yayın Yeri: | Bursa |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 293 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
