Şiî-İmâmî geleneğin tarihinde Usûlî düşüncenin gidişatını etkileyen önemli yol ayrımlarından biri de Şiî Büveyhîlerin Bağdat’ı kaybetmeleri akabinde Necef’e geçen Usûlî düşüncenin, çeşitli sebeplerden ötürü durgunluk dönemine girmesidir. Bu durgunluğu sona erdiren ve Şiî düşünceyi canlandıran ilim merkezi ise Hille olmuştur. Hille’de İbn İdrîs el-Hillî (ö. 598/1202) ile ilk ürünlerini vermeye başlayan ilmî faaliyetler 656/1258’de Moğolların Bağdat’ı işgal etmelerinin akabinde Hülâgû’nün bu şehre eman vermesi sonrası çevre şehirlerden gelen Şiî ulemâ ile daha da zenginleşmiştir. Usûlîler açısından ikinci parlak dönemin başlangıcını ifade eden bu süreçte ilmî liderliği Muhakkık el-Hillî (ö. 676/1277) yürütmüştür. İki bölümden müteşekkil bu çalışma, Muhakkık el-Hillî’nin fıkıh, fıkıh usûlü ve kelâma dair görüşlerinin Şiî-Usûlî geleneğe etkileri ve katkılarını konu edinmektedir. Çalışmada onun yetiştiği ve ilmî faaliyetlerini sürdürdüğü Hille şehri ve Hille medresesine de değinilmiştir. Ulaşılan sonuçlara göre el-Hillî, çevresinde toplanan ulemâ ve öğrencileri ile Usûlî düşünce açısından etkisi uzun yıllar sürecek önemli bazı adımlar atmıştır. Mütekaddim ulemâdan farklı olarak yeni bir tasnifle kaleme aldığı fıkıh eseri Şerâ’i’ü’l-İslâm fî mesâ’ili’l-helâl ve’l-harâm ve ictihadın Şîa tarafından benimsenmesini sağlayan eseri Meâricü’l-usûl bu gelenekte önemli rol oynamıştır. Muhakkık el-Hillî, Hille medresesinin bir önceki lideri İbn İdrîs el-Hillî’nin sert fetvalarına kıyasla daha mutedil bir üslûp benimsemiş, bu suretle serdettiği görüşleri ile Usûlî geleneği, İbn İdrîs döneminden beri süregelen Tûsî karşıtı duruştan kurtarmıştır. Gaybet döneminde Cuma namazını fakihin kıldırabileceği fetvasını vermesi, humus konusunda fakihe “nâib” sıfatıyla ilk defa vurgu yapması, herhangi bir kayıt koymadan had cezalarını uygulama yetkisini fakihe vermesi gibi adımlar fukahanın genel niyâbet hakkını kazanmasında birer katkı olmuştur.
| Yazar: | FEYZA DOĞRUYOL |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | Sakarya Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. SÜLEYMAN AKKUŞ |
| Yayın Yeri: | Sakarya |
| Tarih: | 2021 |
| Sayfa: | 247 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
