Hz. Peygamber’in vefatı üzerine İslam coğrafyasında ortaya çıkan tartışmalar ümmetin birlik ve beraberini bozmuş ve dini anlamda bir otoritenin olmayışından kaynaklı vuku bulan birçok görüş ve gruplar aynı zamanda dış etkenlerin tesiriyle İslam düşüncesinde İlmi Kelamın teşekkülünü kaçınılmaz kılmıştır. Hicri II. asırdan sonra ortaya çıkan, Mu’tezile mezhebi tarafından kurulan ve tatbik edilen İlmi Kelam, kendilerini Müslümanların önderleri olarak gören Selef, daha doğrusu Ehl-i hadis tarafından hoş karşılanmamıştır. İslam düşüncesindeki bu iki zıt düşünce, rakiplerinin benimsemiş oldukları ilke ve yöntemleri dinin dışında görmüşlerdir. Eleştirilerin dozunun arttığı bu dönem bir takım alimin rahatsız etmiş olacak ki İslam düşüncesinde iki zıt anlayışın dışında yeni bir alternatif din görüşü meydana gelmiştir. Yeni bir din anlayışının önderi konumunda ki İbn Küllâb el Basri ve O’nun çizgisini benimseyen, düşüncelerine farklı bir soluk getiren, Hâris b. Esed el-Muhâsibî ve Ebu’l-Abbbas el-Kalânîsî gibi önemli isimlerin gayret ve çabaları Hicri III. asırda Ehl-i Sünnet kelam ekolünün oluşmasını sağlamış, Müslümanların ekseri tarafından kabul gören Ehl-i sünnet oluşumu Eş’ari’nin etkisiyle yayılarak, teşekkülünü tamamlamıştır. İbn Küllâb ve Küllâbiyye mezhebinin benimsediği orta yol hareketi dönemin baskın düşünceleri tarafından eleştirilerek sindirilmeye çalışılmışsa da İbn Küllâb’ın İslam düşüncesindeki popülerliğinin yayılmasının önüne geçememişlerdir. Eş’arî tarafından devralınan kelam anlayışı aynı şekilde eleştirilere maruz kalmasına sebep olmuş, ancak Eş’ari ortaya koyduğu ikili siyaset yöntemiyle beraber bu ithamları ortadan kaldırmıştır. Büveyhiler döneminde Eş’arîliğin, hanedanın desteğini almasıyla beraber İslam coğrafyasında ün kazanması devraldığı Ehl-i Sünnet kelam ekolünün yayılmasını ve tarih sahnesinden silinen Küllâbiyye mezhebinin müdavimi olmasını sağlamıştır. Gerek Mu’tezile alimlerinin eleştirileri gerek Hanbeli düşüncenin baskıları Küllâbiliğin Eş’ariliğe evirilmesinde önemli bir etken olmuş, Ehl-i Sünnet kelamının alternatif bir düşünce anlayışı olarak vuku bulmasını sağlamıştır.
| Yazar: | BEKİR TOKLU |
| Tür: | Yüksek Lisans |
| Üniversite: | Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. ÖZCAN TAŞCI |
| Yayın Yeri: | Çanakkale |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 147 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
