Kelâmcılar tevhid eksenli âlem anlayışları bağlamında âlemi ve âlemde meydana gelen değişim-dönüşümleri anlama çabası içerisinde olmuşlardır. Bu minvalde atom, atomu oluşturan parçacıklar, uzay, mekân, zaman, boşluk, hareket, nedensellik gibi konuları tartışmışlardır. Buradan hareketle kelâmcılar; fiziksel evreni, doğayı, cisimleri ve nesneler arasındaki ilişkiyi teorik düzlemde tartışmışlar ve özgün görüşler ortaya koymuşlardır. Bunun sonucunda da fiziksel açıklama modelleri sunmuşlardır. Söz gelimi hareket fenomenini tartışırken i‘timâd teorisini ve bu teoriye bağlı olarak bir nesnenin içerisinde bulunan hareket eğilimini, potansiyel enerjiyi, farklı bir mekâna uyguladığı direnci ya da basıncı izah etmeye çalışmışlardır. Onların bu çabaları fiziksel teoriler geliştirmelerine ve bir “doğa bilimci” sıfatıyla teorik görüşler ortaya koymalarına zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda tartışılan konulara ilgisiz kalmayan ve kendi âlem tasarımı perspektifinden görüşler ortaya koyanlardan biri de Eş’arî kelâmcısı Ebü’l-Meâlî el-Cüveynî’dir (ö. 478/1085). O,
özellikle i‘timâd teorisi bağlamında genelde Mu‘tezile ekolüne; özelde Mu‘tezilî alîm Ebû İshâk İbrâhîm Nazzâm’ın (ö. 231/845) ortaya koyduğu tafra (sıçrama) teorisine yönelik karşıt argümanlar öne sürmüştür. Mu‘tezile’nin i‘timâd anlayışının tutarsızlığı üzerinde durmuş, Eş’arî i‘timâd anlayışıyla çelişen yönlerini detaylı bir şekilde tartışmış ve teorik örnekler üzerinden görüşlerini ispatlamaya çalışmıştır. Aynı şekilde Mu‘tezile’den Cübbâîlerin boşluk fikrini, tevlîd düşüncesini eleştirmiş ve onların bu konulardaki görüşlerini cehaletin son noktası/bitimsiz cehalet (nihâyet el-cehl) olarak nitelemiştir. Öte yandan Cüveynî ses, görme ve acı gibi tikel fenomenler üzerinden de âlemdeki değişimleri ele almıştır. Bundan dolayı Cüveynî’nin âlemi anlama ve anlamlandırma noktasında atomu, atomun hareketini, boşluğu, mekânı ve nedensellik gibi konuları nasıl açıkladığı; bu noktada Mu‘tezile’ye yönelttiği eleştiriler önem kazanmaktadır. Bu tebliğ de Cüveynî’nin kelamî fizik teorilerindeki konumunu ve Mu‘tezile ekolüne karşı ortaya koyduğu eleştirileri irdelemeyi hedeflemektedir.
| Yazar: | Veysel Eliş |
| Sempozyum Başlığı: | 11-13. YÜZYIL İSLAM DÜŞÜNCESİNDE FİZİK TEORİ MODELLERİ: KURAM VE YÖNTEM – FATAP Bilimsel Merak ve Fiziksel Gerçeklik Teori ve Pratik Arasında İslam Düşüncesinde Fiziksel Açıklamalar Sempozyumu |
| Yer: | İstanbul |
| Yayıncı: | İLEM |
| Tarih: | 2023 |
| Sayfa: | 38-39 |
| ISBN: | |
| URL: | https://fatap.net/ |
