İlk Osmanlı Türkçesi Ebeveyn-i Resûl Risâlesi Ravżatü’ṣ-ṣafâ fî vâlideyi’l-Muṣṭafâ – Aidiyet ve Muhteva Analizi –
Hz. Peygamber’in anne-babasının (ebeveyn-i Resûl) dinî ve uhrevî durumu tartışması, Hz. Peygamber’den varit olan birtakım rivayetlere kadar dayanmaktadır. Çerçeve bir ilke olarak fetret ehli bağlamında değerlendirilebilecek bu husus, öyle görünüyor ki ilk olarak Şîa tarafından imâmet anlayışlarının bir uzantısı olarak itikādî bir mesele hâline getirilmiştir. Ebû Hanîfe’nin (ö. 150/767) el-Fıḳhü’l-ekber’de “ebeveyn-i Resûl’ün küfür/câhiliye” üzere öldüğü…
Borlevî’nin İlzâmu’l-muʿânidîn ve ibṭâl-u zaʿmi’l-ḥâsidîn İsimli Risâlesinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi
Her metnin anlatmak istediği bir ana fikri ve anlam örgüsü olduğu gibi üretildiği muhitin arka planını yansıtan bir hikayesi de vardır. Bu itibarla metnin cümlelerine önem verildiği kadar satır aralarında gizli bir hazine gibi bekleyen ve ait olduğu dönemi yansıtan kimliğine de dikkat edilmesi gerekir. Böylesine bir yaklaşımın benimsenmesi, bir anlamda metnin ruhunun daha iyi…
Sâbit ve Değişken: Cüveynî’de Sürekli ve Yeniden Yaratma
Bu makalede, arazların ardışık iki zaman dilimi süresince devamlılıklarının olmadığı ve varlıklarının ikinci anında yeniden yaratıldıkları düşüncesi, Cüveynî’nin yaklaşımları çerçevesinde tahlil edilmektedir. Bu amaçla öncelikle sürekli yaratma teorisinin kelâmcıların düşünce sistemindeki yerine, ardından Cüveynî’nin sürekli yaratmaya ilişkin kabulünün ilâhî müdahalenin etkinliği ve âlem anlayışı açısından sonuçlarına temas edilmektedir. Sürekli yeniden yaratma (teceddüd-i ems̱âl), arazların anbean…
Muʿtezilî Kelâm’da Teklîf-i Zâid
Muʿtezile’nin adalet düşüncesi kapsamındaki konulardan biri teklîf konusudur. Allah’ın, kullarına meşakkatli fiiller yüklemesini ve onları yerine getirmelerini istemesini ifade eden teklîf kavramı, Allah’ın kullarına yönelik adaletini ve onları yaratmasındaki hikmeti açıklaması sebebiyle önem arz etmektedir. Bu yüzden teklîf konusunda temel olarak teklîf karşılığında kula yüceltme ve faydanın sunulmasına vurgu yapılmaktadır. Nitekim teklîfle Allah kullarına, başka…
İlâhî Sıfatların Ontik Değeri Konusunda Fahreddîn er-Râzî’nin Mu‘tezilî Eğilimi
Bu makale müteahhirîn dönem Eş‘arî kelâm âlimlerinden Fahreddîn er-Râzî’nin ilâhî sıfatların ontik değeri hususunda Mu‘tezilî eğilim gösterdiğini ve onu bu hususta haleflerinin de takip ettiğini göstermeye çalışmaktadır. Kelâm ilminin en hararetli tartışma sahasına sahip olan ilâhî sıfatlar problemi itikadî mezhepler bazında ve dönemsel olarak farklı şekillerde yorumlanmıştır. Ebû Hâşim el-Cübbâî öncesi Mu‘tezilî âlimler Allah’a nisbet…
Bir Muhaddisten Muʻtezile Manifestosu: Ebû Saʻd es-Semmân’ın Vasiyeti
Kaynaklarda Ebû Saʻd es-Semmân şeklinde anılan İsmail b. Ali, 370/981-983 yılları arasında İran’ın Rey şehrinde doğmuş, ömrünün büyük bölümünü başta hadis olmak üzere ilmi seyahatlere ayırmış ve hayatının sonlarına doğru tekrar memleketine dönerek 1053 yıllarında Rey şehrinde vefat etmiştir. İsmail b. Ali yağ ticareti yapan bir aileden gelmesi itibariyle yağcı anlamında Semmân lakabıyla meşhur olmuştur….
Kur’an’ın Özgün ve Benzeşimli Ayetleri: Muhkem ve Müteşâbih
Muhkem ve müteşâbih; tarihsel süreçte dinsel bilimlerin her alanıyla ilişkili bir konu olarak gelişmiştir. Bu konunun dinsel bilimlerin her alanında tartışılmış olması, gerçekte Kur’an’ın ayetlerinin muhkem ve müteşâbih olduğu nitelenmesinden kaynaklanmaktadır. Bu konunun kelâm ilminin alanında kabul edilmesi, muhkem ve müteşâbih kavramlarının yasayı nitelemesindendir. Muhkem ve müteşâbihin anlamları hakkında yapılan yorumlar ve ortaya atılan anlayışlar,…
Kilisli Osmân b. Abdullâh Uryânî’nin kelâmî görüşleri
Kelâm düşünce tarihinde Mâtürîdî kelâmı ile ilgili birçok müstakil eser yazıldığı gibi birçok şerh ve haşiye çalışması da yapılmıştır. Her çağda kendisine yer bulan Mâtürîdi geleneği için bu geleneğe gönül vermiş, zaman ayırmış, eserler ortaya koymuş her kişinin değerli olduğunu düşünmekteyiz. Bu düşünce bizi Osmanlı döneminde yaşamış, sıkı bir şekilde Hanefî ve Mâtürîdi savunucusu olan…
Müteahhir dönem kelâmında ma’dûm problemi
Bu çalışma, müteahhirûn dönemi kelamcılarının umûr-ı âmme içerisinde metafiziğin bir meselesi olarak belirledikleri kavramlardan en geneli olan varlığın karşıtı yokluğu ele almıştır. Araştırma kelam ilminin felsefeyle etkileşimi sonucu müteahhirûn dönemde oluşan kelam birikiminin yokluk kavramının incelenmesi üzerinden ortaya çıkmasını sağlamayı hedeflemiştir. Müteahhirûn dönemi kelamcılarının umûr-ı âmme bağlamında ortaya koydukları ma’dûm anlayışları mevcûdun anlaşılmasında etkin rol…
Çağdaş bir İslâm düşünürü olarak Fazlurrahman’ın Kelâmi anlayışı
Geçmişten bugüne kadar bütün dinler hakkında ortaya atılan birçok düşünce meydana gelmiştir. Bunların bazıları kitaplara dayalı olsa da birçoğu insanların kendi çıkarları doğrultusunda şekillenmiştir. Küçük yaşlardan itibaren İslâmî ilimlerle ilgilenen Fazlurrahman bütün bu noktaları incelemeye başlamış ve kendine göre gördüğü yanlışların nasıl düzeltileceğine dair önerilerde bulunmuştur. Bu konuda birçok eser yazan Fazlurrahman’ın fikirlerine katılanlar olduğu…