Kelâm ilmi, özündeki gelişmeye ve değişimci karaktere bağlı olarak tarihî süreçte hep ileriye dönük gerçekleştirdiği hamlelerle dikkat çekmiştir. Kimi zaman duraksama dönemleri geçirmiş olsa da canlı ve atılımcı görünümünden taviz vermemiştir. Kelâmın bu karakteristik özelliği farklı ekollerin zuhur etmesine zemin hazırlamıştır. Ortaya çıkan her ekol, kendi fikirlerinin doğruluğunu, karşıt fikirlerin ise yanlışlığını ispat etmeye gayret göstermiştir. Varmak istediği sonuca göre akla ve nakle değer biçerek sistematik bir düşünce üretmiş ve bu çerçevede metodolojik argümanlar geliştirerek karşı tarafı ilzam etmeye çalışmıştır. Bu ekollerden biri de Mu’tezilî kelâm düşüncesine karşı bir tepki olarak ortaya çıkan Eş’arîlik’tir. Eş’arîlik farklı bölgelerde önemli düşünürler tarafından temsil edilen bir mezheptir. Eş’arî inanç esaslarını kuşaktan kuşağa taşıyan ve mezhebî kimliğin devamını sağlayan Cevheretü’t-tevhîd ve şarihleri de mezkûr ekolün bölgedeki önemli mümessilleri olmuşlardır. Bu çalışma Eş’arîlik düşüncesinin 17. yy. ve sonrası dönem eserlerinden olan Cevheretü’t-tevhîd şerhlerinde Mu’tezile eleştirisini konu edinmektedir. Giriş, üç ana bölüm ve sonuçtan müteşekkil çalışmanın giriş kısmında Cevheretü’t-tevhîd müellifi ve şerhleri hakkında bilgi verilmiş, müellifin yazdığı diğer şerhlere de kısaca değinilmiştir. Birinci bölümde Mu’tezile’nin kendisiyle Allah’ı tüm eksik sıfatlardan tenzih ettiği tevhîd ilkesi ele alınmış; tevhîd ilkesi altında ise şarihlerin Mu’tezile’yi sıklıkla tenkit ettiği sıfatullah, kelâmullâh (halku’l-Kur’ân), rü’yetullah ve cennet-cehennem konuları işlenmiştir. İkinci bölümde adalet ilkesi ele alınmış; adalet ilkesi altında da salâh-aslah, hüsün-kubuh, hayır-şer, insanın fiilleri konuları ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise Mu’tezile’nin diğer temel ilkelerine temas edilmiştir. Bu bağlamda ecel, rızık şefaat ve büyük günah meseleleri tenkit ve tahlil edilmiştir. Sonuç olarak Cevheretü’t-tevhîd şerhleri, Mu’tezile’yi eleştirme noktasında Eş’arîlik düşüncesinin tüm kodlarını yansıtması açısından araştırmacılara yeterli düzeyde katkı sağlama imkânına sahiptir.
| Yazar: | HAMDİ YALÇIN |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | Dicle Üniversitesi |
| Danışman: | DOÇ. DR. İHSAN AKAY, DOÇ. DR. ABDULNASIR SÜT |
| Yayın Yeri: | Diyarbakır |
| Tarih: | 2021 |
| Sayfa: | 290 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
