Tez çalışmasının temel amacı Kelâm ilmindeki irade anlayışı ile Schopenhauer’in irade felsefeni inceleyerek karşılaştırmalı bir analiz yapmaktır. Çalışmada Kelâm düşüncesinde tarihsel olarak ortaya çıkan Kelâmî mezheplerin irade ve irade özgürlüğü düşünceleri literatür taraması yapılarak incelenmiştir. Kelâmî yaklaşımlar temelde üç farklı kategoride irade konusunu tartışmışlardır. Birinci yaklaşıma göre insanın özgür iradesi yoktur. İnsan ancak Allah’ın dilemesi ve O’nun izin verdiği kadar eylem ve davranışlarda bulunur. Bu görüş Cebriyye ekolünde katı bir şekilde savunulmuştur. Daha ılımlı savunucusu ise Eş’arî geleneğidir. İkinci görüş, Mu’tezilî düşünce tarafından temsil edilmektedir ve insan fiillerinde tam bir özgürlük vardır. Aksi takdirde insanın yapıp etmelerinde ahlaki bir sorumluluk yüklenemez. Aynı zamanda insan Allah’ın vermiş olduğu akıl ile seçebilme kudretine sahiptir. Üçüncü görüş Mâtürîdî düşünce mensuplarınca savunulmaktadır. Onlara göre insan davranışları bir taraftan Allah’ın insana verdiği cüz’î iradesinin etkisi altındadır. Diğer taraftan Allah’ın iradesinin insanda bulunmasını takdir etmesi dolayısıyla insani seçimler küllî iradeye bağlıdır. Schopenhauer’in düşünceleri modern Batı düşünce geleneğinde hâkim olan idealist ve realist fikri ekollerden ayrı düşünülebilir. Schopenhauer, Batı aydınlanmasının aklı ön plana çıkartan insan davranışı açıklamalarına karşılık, aklın yerine sezgi, karakter ve diğer irrasyonel motivasyonlara daha fazla değer vermiştir. Schopenhauer aynı zamanda çağının ana akım deist düşünce kültürü yerine, kendisinin ateist temellere dayalı düşüncesini yerleştirmeye çalışmıştır. Bu anlamda Schopenhauer’e göre bütün olayların müsebbibi her şeyin üstünde ve her şeyi kontrol edebilen güç, mutlak iradedir. İrade insan davranışları da dahil olmak üzere evrendeki her şeyi kendi amacına uygun olarak kontrol ve idare etmektedir. Bu nedenle insanın irade özgürlüğünden söz edilemez. Kelâmî düşüncede ve Schopenhauer felsefesinde iradeye yönelik açıklamalar bazı noktalarda paralellik göstermektedir. Ancak Kelâmî düşüncede Allah’a atfen yapılan açıklamalar, Schopenhauer’de metafizik bir olgu olarak irade olgusuna dayanılarak yapılır. Bununla birlikte irade kavramı ve uzantıları Kelâm ilminin açıklamaları ile Schopenhauer’in açıklamalarının ortak birçok noktada buluştuğu görülür. Tez çalışması öncelikle Kelâmî düşüncedeki irade kavramını ele aldıktan sonra Schopenhauer’in düşüncelerine yer vermiştir. Yapılan araştırma sonucunda, iki görüş arasında ortak ve zıt görüşlerin olduğu tespit edilmiştir.
| Yazar: | RÜVEYDA ŞIVGIN |
| Tür: | Yüksek Lisans |
| Üniversite: | Bozok Üniversitesi |
| Danışman: | DOÇ. DR. MEHMET TÖZLUYURT |
| Yayın Yeri: | Yozgat |
| Tarih: | 2021 |
| Sayfa: | 130 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
