Haşiyelerin neşre hazırlanmasında takip edilen yaygın ve belirgin bir edisyon kritik tarzı yoktur. En az bir metin ve şerh üzerine yazılan haşiye türü eserlerin kahir ekseriyeti, Osmanlı ilim-kültür havzası ve döneminde üretilmiştir. Haşiye türü yazım tarzı, akademik camianın yakın tarihlere kadar ihmal ettiği bir alandır. Şerh-haşiyelerin ilim dünyasına, yeteri kadar katkı sağlamadığı gerekçesi ile yazma eserler göz ardı edilmiştir. İlmî, hukukî ve ahlâkî ilke gereği iddia eden, iddiasını ispat ile mükelleftir. Oysa sözü edilen yargıyı ispat eden veya en azından destekleyen çalışmalar tamamlanmış değildir. Nihai nesnel karar, yazma eserlerin araştırılması neticesine ertelenmelidir. Aksi halde verilen yargı, peşin hükümden öteye geçemeyecektir. Makalenin, şerh-haşiye yazım tarzı hakkındaki akademik çalışmalara ivme kazandırması öngörülmektedir. Mukaddimât-ı Erbaa, müteahhir Mâtürîdî ekolün öncülerinden sayılan Sadrüşşerîa’nın [öl. 747/1346] insan fiillerini çözümlediği bir metindir. Mâtürîdî ekol kuruluşundan itibaren insan özgürlüğüne ve ahlâkî ilkelerin insan merkezli oluşuna duyarlı kalmıştır. İddiaya göre dört öncül sayesinde iradenin ontolojik statüsü anlatım bakımından var da olabilen, yok da olabilen yapıya kavuşmuştur. Özgür Tanrı ve özgür insan anlayışı, iradenin bu yapıda kabul edilmesine bağlıdır. Aksi halde insan veya Tanrı özgür sa-yılmayacaktır. Eş‘arî düşünce sisteminin temsilcisi Teftâzânî [öl. 792/1390] metni eleştirel bir biçimde şerh etmiştir. Ona göre dört önermenin ortaya koyduğu sonuç, Eş‘arî öğreti açısından kapı gıcırtısı ve sinek vızıltısından ibarettir. Anlatılan düşünce ve ilmi gerilimin dayanaklarını merak eden Fatih Sultan Mehmet’in emri üzerine konuya eğilen ulema arasında Hacı Hasanzâde de vardır. Onun eseri, haşiye türü yazım tarzının bir ürünüdür. Hacı Hasanzâde’nin [öl. 911/1505-1506] yazısı, önermelerin eksik ve zayıf yönlerine işaret etmekte ve iradenin ahlâk ilkeleriyle bağlantısını ekoller çerçevesinde tartışmaktadır. Bu makalede Hacı Hasanzâde’nin Hâşiye ‘alâ mukaddimâti’l-erbaa adlı eseri tanıtılacak ve tahkikli neşri sunulacaktır.
| Yazar: | Mustafa Bilal ÖZTÜRK |
| Yayın: | Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi |
| Cilt: | 7 |
| Sayı: | 1 |
| Sayfa: | 893 – 953 |
| Tarih: | 2021 |
| DOI: | 10.47424/tasavvur.914991 |
| ISSN: | 2619-9130 |
| URL: | https://dergipark.org.tr/tr/pub/tasavvur/issue/63004/914991 |
