İnsan fiilleri üzerinde ihtiyarın etkisi ya da kulun kudret ve iradesi meselesi, kelamî düşüncenin ortaya çıktığı ilk dönemden itibaren tartışılagelen ve anlaşılması müşkil konulardan biridir. İnsanın fiilleri üzerinde, kulların bizzat kendisinin mi yoksa Allah Teâlâ’nın mı müessir olduğu yahut her ikisinin de etki ve tesirinin bulunup bulunmadığı, varsa Allah Teâlâ’nın ve kulların etki ve tesirinin ne ölçüde ve ne şekilde olduğu, bunun sonucunda kullardan hasıl olan fiil ve davranışların sorumluluğunun kime ait olduğu konusundaki tartışmalar tarih boyunca İslâm alimlerinin zihnini meşgul eden hususların başında gelmektedir. Günümüzde dahi önemini muhafaza eden mesele kuşkusuz onsekizinci yüzyılda yaşamış olan Osmanlı alimi Ahmed el-Mar’aşî’nin yaşadığı dönemin de tartışılan konuları arasında bulunmaktadır. Esasen her bir alim yaşadığı çağın şahidi olduğu için çağı okumak, onun yazdıkları ve yaptıkları ile mümkün olabilmektedir. Bu çerçevede Ahmed el-Mar’aşî de Osmanlının gerileme devri olan onsekizinci asrın sorunlarına tanıklık etmektedir. Mar’aşî’nin cebr ve ihtiyar gibi insanlık tarihine mal olmuş ve İslâm tarihinde büyük sorun ve travmalara neden olmuş iki kavramı mezhepler ve zihniyetler üzerinden gündeme taşıması da oldukça manidardır. Cebr düşüncesinin sadece dini alanda değil dünya görüşü bağlamında da etkisi yadsınamaz. Rısaletü’l-Münciye’yi atalet ve tembelliği yenerek gerileme dönemine son verme amacıyla yapılan bir çalışma olarak görmek mümkündür. Kulların fiilleri konusunda iki zıt fikre sahip olan Cebriyye ile Mu’tezîle’nin görüşlerinin isabetli olmadığını ileri süren Mar’aşî, meseleyi Ehl-i Sünnetin ve Mâtürîdiyye’nin bakış açısıyla izah etmeye ve ihtiyari fiillerde ihtiyarın etkisinin bulunduğunu akli ve nakli delillerle ispata çalışmaktadır. Bu çalışmada, Ahmed el-Mar’aşî’nin er-Risaletü’l-Münciye min vesveseti’l-mu’tezile ve’l-cebriyye (Risale-i Münciye) adlı eseri esas alınmış ve insan fiilleri ile ilgili meselelerin nasıl tartışıldığı incelenerek Mar’aşî’nin konuyla ilgili görüşlerinin ilim dünyasına tanıtılması amaçlanmıştır.
| Yazar: | MUSTAFA KESKİN |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | İstanbul Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. MEHMET DALKILIÇ |
| Yayın Yeri: | İstanbul |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 298 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
