Bu tez, Basra Mu’tezilesi’nin Behşemiyye kolunun meşhur kelâmcısı Kādî Abdülcebbâr’ın rü’yetullah meselesinden hareketle duyusal olanın hem kadîm özne hem de hâdis özneler tarafından nasıl idrak edildiğini açıklamak üzere geliştirdiği idrak teorisini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Kādî problemi metafizik, fizik ve epistemolojik yönleriyle incelemiştir. Hem kadîm varlık hem de hâdis varlıklar hakkında geçerli olacak şekilde inşa ettiği idrak teorisi, giriş ve iki bölümden oluşan bir planla incelenecektir. Birinci bölüm idrakin neliği ve idrakin kurucu unsurları şeklinde iki kısımdan oluşmaktadır. Bu kısımlardan birincisinde idrakin neliği meselesi ele alınarak Kādî’nın bu husustaki konumunu da tespit edecek şekilde idrak tartışmalarının ana çerçevesini vermek hedeflenmektedir. İkinci kısımda ise Kādî’nın kendi idrak anlayışı çerçevesinde ortaya koyduğu özne, nesne ve dış dünya şartları şeklindeki idraki kuran temel unsurlara ilişkin düşünceleri ele alınmaktadır. İkinci bölüm iki ana kısımdan oluşmakta ve birinci kısımda kadîm varlık olan Allah’ın, ikincisinde ise hâdis varlıkların idrak nesnelerini idrakleri incelenmektedir. Kādî’ya göre kadîm varlığın nesneleri idrakindeki durumun aksine hâdis varlıklar çeşitli fiziksel ve epistemolojik süreçlere tabidir. Bu nedenle bu bölümün ikinci kısmı birincisine göre daha ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. İkinci kısımda herbir idrak türüne özgü idrak nesneleri ve bu nesnelerin idrakinde söz konusu olan süreçler izah edilmiştir. Allah’ın ahirette görülüp görülemeyeceği meselesinin idrak tartışmalarının özel bağlamını teşkil etmesi ve bu açıdan idrake ilişkin meselelerin tartışılmasında yönlendirici etkisinin bulunması nedeniyle görme idraki diğer idrak türlerine oranla daha geniş bir şekilde tartışılmıştır. Ayrıca burada idrak türlerinin izahından sonra idrake dair söz konusu olan muhtemel engeller incelenmiştir. Bunu yaparken ilgili engeller birinci bölümdeki kurucu unsurlar sistematiği takip edilerek özne, nesne ve dış dünya şartları merkezinde ele alınmıştır. Son olarak idrak sürecinin sonunda idrak bilgisinin nasıl meydana geldiğine yer verilmiştir. Burada idrak eden öznenin idrak ettiği şeyi bilmesini sağlayan aklın neliği ve içeriğine değindikten sonra duyumun algıya nasıl dönüştüğü ve bir nesneyi duyumsayan kişinin aklî olgunluğu sayesinde onu nasıl bilebildiği ele alınmıştır.
| Yazar: | SAMİ TURAN EREL |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. MUSTAFA SİNANOĞLU |
| Yayın Yeri: | İstanbul |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 305 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
