Temel anlamı seçme ve tercih etme olan irade olgusu, psikoloji, sosyal psikoloji, felsefe ve kelamın ortak konularından birisidir. Ancak, insanın iyilik varken niçin kötülüğü tercih ettiği; irade ve davranışını etkileyen etkenlerin neler olduğu sorusunu cevaplamak için disiplinler arası ve bütüncül bir yaklaşım gereklidir. Bu nedenle bu çalışmada irade ve davranışı konu edinen bu alanlardan faydalanmakla birlikte; insanın kitabı olan ve insanı en iyi bilenin, onu yaratan olduğu ilkesini koyan Kur’an’ın ayetlerinden yola çıkılmıştır. İnsan irade ve davranışı, tek bir disiplin, yaklaşım, teori, sebep ve etkenle açıklanamayacak kadar karmaşıktır. İrade söz konusu olduğunda, ihtimal ilkesi devreye girmekte; arka planda çeşitli sebep ve etkenler rol oynamaktadır. Bunların etki ve gücü insandan insana değiştiği gibi aynı insanda değişik zaman ve durumlarda değişkenlik arz etmektedir. İnsan, çeşitli iç ve dış faktörlerin etkisiyle iyilik yapıyorum zannıyla kötülük yapmakta; bazen de hiç farkında olmadan akıl ve iradesini bu etkenlerin egemenliğine verebilmektedir. Hayat yolculuğunda insana rehberlik etmekte olan Kur’an; onurunu koruması, özgür bir iradeye sahip olması ve tutsaklığa düşmemesi için gerekli bilgi, bilinç ve eğitimi vermektedir. Çalışmada insan iradesini etkileyen etkenler, öncelikle bireysel ve toplumsal etkenler olarak iki ana bölüme ayrılmıştır. Bireysel etkenler bölümünde, insanın bireysel yönünün unsurları olan zihin, duygu, inanç, davranış, ahlak, tavır-tutum, karakter-kişilik boyutları ile insanın mal ile ilişkisi sonucu geliştirdiği özellikleri ayrı ayrı başlıklar altında ele alınmıştır. Sosyal etkenler bölümünde ise insanın bu yönünü oluşturan aile, çevre, grup, eğitim, kültür, siyaset, ekonomi ve gelenek etkenleri işlenmiştir. İnsanın varlık ve hayat bütünlüğünün hiçbir unsuru dışarıda bırakılmamaya; bütüncül ve kapsayıcı açıklamalar getirilmeye çalışılmıştır.
| Yazar: | FATİH KARAMAN |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | Ankara Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. AHMET AKBULUT |
| Yayın Yeri: | Ankara |
| Tarih: | 2021 |
| Sayfa: | 408 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
