Çalışmamız, İslam tefsir geleneğinde dirayet yöntemiyle kaleme alınmış eserlerin en etkili olanlarından Te’vilâtu’l-Kur’an ve Mefâtîhu’l-Gayb adlı tefsirleri, Mu’tezile eleştirileri bağlamında ele almaktadır. Bu doğrultuda Sünnî tefsir geleneğinde akılcı yaklaşımın öncülerinden olan Mâturîdî ve Râzî’nin ayetlerin anlaşılmasında aklı nassa mukaddem kılan Mu’tezile’ye karşı geliştirdiği tenkitler mukayeseli olarak ele alınmaktadır. Dolayısıyla incelediğimiz iki müfessir ve tefsirleri özelinde tefsirde mezhebî aidiyetin etkisi de mukayeseli bir biçimde örneklerle ortaya konulmaktadır. Bu çalışmanın sınırı ise i’tizâlî görüşlere yapılan eleştirilerin sadece her iki tefsirde de geçen ortak konulardan seçilmiş olmasıdır. Bu sınırlandırma, aynı zamanda tezimizde irdeleyeceğimiz problemin tarihsel kökenlerini ortaya koymakla birlikte derinlikli çalışma olanağı da sunmaktadır. Araştırmamızın ana aktörlerini oluşturan tefsirler, Mu’tezile eleştirilerine konu olan örnekler üzerinden üslup ve yöntem bağlamında mukayeseyi önemseyen bir bakış açısıyla irdelenmektedir. Bu doğrultuda araştırmamız, Mu’tezile’nin îtikâdî görüşlerinin ana esasları dikkate alınarak iki bölüm halinde oluşturulmuştur. Özellikle Mu’tezile’nin nassı anlamada oluşturduğu bu akılcı esasların tevhid ve adalet ilkeleri altında özetlenmesi bizim araştırmamızın bölümlerinin belirlenmesinde önemli bir faktör olmuştur. Söz konusu başlıklarda ortaya çıkan Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile arasındaki ihtilaflı konular giriş mahiyetinde kısaca ele alındıktan sonra Mâturîdî ve Râzî tefsirlerinde o konuyla ilgili i’tizâli görüşlere yapılan tenkitler örneklerle işlenmektedir. Sonrasında söz konusu eleştirilerin bölüm sonlarında hem genel bir değerlendirmesi hem de mukayesesi yapılmaktadır. Çalışmamızın her başlığında önce Mâturîdî’nin daha sonra da Râzî’nin eleştirileri işlenirken mukayeseli bir üslubun sunulmasına dikkat edilmiştir. Bu kapsamda eleştirilere konu olan örneklerin tespitinde üslup ve yöntem açısından mukayese yapmaya elverişli olanlarının seçilmesine özen gösterilmiştir. Ayrıca seçilen örneklerin mümkün olduğunca müfessirlerin Mu’tezile algısı hakkında ipucu sunacak düzeyde olmasına dikkat edilmiştir. Bu haliyle çalışmamız, aynı zamanda iki müfessir arasında geçen zaman diliminde Sünnî tefsir geleneğindeki Mu’tezile kaygısının ve tepkisinin dönüşümünü incelemektedir. Ayrıca Sünnî tefsir geleneği içerisinde de ayetlerin yorumlanmasında mezhebî mensubiyetin etkisini ortaya koymaktadır.
| Yazar: | MUSTAFA MURAT BATMAN |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | Ankara Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. MESUT OKUMUŞ |
| Yayın Yeri: | Ankara |
| Tarih: | 2021 |
| Sayfa: | 262 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
