Sadruşşerîa’nın varlık felsefesinin incelendiği bu çalışma, kelâm-felsefe ve Mâtürîdîlik-Eş’arîlik ilişkisi açısından Sadruşşerîa’nın Mâtürîdî geleneğin hangi evresini temsil ettiğini ortaya koymaktadır. Hanefî-Mâtürîdî geleneğin Râzî sonrası kelâmın kavramsal gelişimi ve mesele genişlemesine adaptasyonu, Sadruşşerîa üzerinden gösterilmektedir. Sadruşşerîa’nın ta’dîl teşebbüsünün genelde kelâm-felsefe, özelde ise Mâtürîdîlik-Eş’arîlik ilişkisi açısından ele alınması ve anlaşılması gerektiği iddia edilmektedir. Bu hüküm yalnızca kelâm ilmine yönelik teşebbüsüne hasredilmiş; usûl, mantık, beleğat ve astronomi alanlarındaki teşebbüslerinin ne olduğu çalışmanın odağının dışında bırakılmıştır. Mâtürîdîliğin müteahhir dönemine dair tespitler daha genel perspektiften tarihsel arka plan, muhatap ve dil değişimi, eserinin planı ve içeriği ile temellendirilmektedir. Tezin diğer bölümleri söz konusu iddianın gerekçelendirilmesi olarak kurgulanmıştır. İbn Sînâ, Râzî, Tûsî ve Semerkandî üzerinden kendisinden önceki birikimle karşılaşması muhatapları açısından değişimi göstermekle birlikte müteahhir dönemde tartışılan başlıkları ele alması mesele genişlemesine, müteahhir dönem diline hâkimiyeti de yönteme adaptasyonunu göstermektedir. İkinci bölümde varlık anlayışının tespit edilmesi amacıyla varlık kavramı ve etrafında dönen tartışmalardaki yaklaşımı analiz edilmektedir. Bundan dolayı varlık-mâhiyet ilişkisi, varlığın zaitliği, zihnî varlık ve hal meselelerindeki tavrının tespiti ile varlık anlayışı ve sistem içi tutarlılığı ortaya konmaktadır. Bu anlayışın kıdem-hudûs ve vücûp-imkân kavramlarına dair yaklaşımına etkisinin ele alındığı üçüncü bölümde, ikinci bölümde sunulan anlayışın kendisini nereye götürdüğü ele alınmaktadır. Dördüncü bölümde ilk defa kendisi tarafından ortaya atılan isbât-ı Vâcib delillerine işaret edilip bu deliller formüle edilmiş ve önceki delillere yönelik eleştirileri sunulmuştur. Son bölümde Allah’ın sıfatları konusundaki yaklaşımı incelenip eleştirilerini yönelttiği Eş’arîlik, Mu’tezile, Meşşâîlik gibi fırkaların yaklaşımı ile karşılaştırılmaktadır.
| Yazar: | GÜVENÇ ŞENSOY |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | Marmara Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ |
| Yayın Yeri: | İstanbul |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 301 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
