On sekizinci asrın özellikle ikinci yarısında, Osmanlı devletinin üst üste uğradığı askeri bozgunlar ve buna paralel olarak gelişen siyasi, iktisadi ve içtimai buhranlar, entelektüel dünyamızda kaçınılmaz olarak bir takım arayışlara neden olmuştur. Ne var ki, Tanzimat’tan bu yana, milli kültürü ve benliği oluşturan temel unsurlar ile Batı’dan ithal edilen fikriyat ve müesseseler arasında bir takım ciddi gerilimler ortaya çıkmıştır.
Buradaki temel sorunlardan biri, on iki asır boyunca kendi içinde yeterli ve evrensel bir medeniyet atmosferi içinde yetişen entelektüel zümrenin, hiç ummadığı bir hız ve şiddette, özünde İslâm’ın bulunduğu kendi paradigmasının yetersizliğine inanmış olmasıdır.
Tanzimat’tan günümüze dek süren iki asır içinde, -hangi cihetten olursa olsunbütün tartışmalar bir şekilde ‘İslâm’ ile alakalıdır. Bir yanda ‘modernleşme’ zorunluluğuna inanan ve diğer yanda İslâm’ın derin kültürel etkileriyle yüzleşen aydınların en büyük handikaplarından biri, burada ortaya çıkmaktadır. Osmanlı modernleşmesinden itibaren, münevverlerimizin ‘Batı’ idraki önemli ölçüde tekdüze ve eksiktir. Özellikle Ziya Gökalp’ten beri resmiyet kazanmış olan ‘medeniyet’ ve ‘kültür’ ayrımının ortaya koyduğu üzere, evrensel ve yerel, zaman-üstü ve hâlihazır arasındaki kavramsal karmaşa, bir yandan geleneğin telkin ettiği metafiziğin –ve dolayısıyla ahlâkın- büyük ölçüde aşınıp yıpranmasına neden olmuş, diğer yandan Müslüman coğrafyayı çelişik, karışık ve yabancı birçok fikri ve kültürel saldırıya açık hale getirmiştir.
Son iki asırlık düşünce ve kültür hayatımız, aslında sürekli bir daralma ve ric’at sahnesidir. Kanun-ı kadime dönmek gerekip gerekmediği ile başlayan tartışma, dinin ilerlemeye engel olup olmadığı sorusuna dönüşmüştür. Ardından gelen tartışma ise hangi dinin (İslâm tasavvurunun) gerilemeye neden olduğudur. Bununla birlikte etkisini hala sürdüren bir başka büyük problem, aydın zümresiyle halk arasında meydana gelen ve giderek derinleşen uçurumdur.
| Yazar: | Mehmet Fatih BİRGÜL |
| Sempozyum Başlığı: | ULUSLARARASI ÇAĞDAŞ TÜRK DÜŞÜNCESİNDE DİNÎ İNANÇLAR ÇALIŞTAYI |
| Yer: | Bursa |
| Yayıncı: | Uludağ Üniversitesi |
| Tarih: | 30 EYLÜL – 1 EKİM 2022 |
| Sayfa: | |
| ISBN: | |
| URL: | https://bit.ly/3TtzS0d |
