Kelam ve felsefe tarihinde; varlığın yanı sıra yokluk (adem) da tartışma konusu edilmiştir. Basra Muʻtezilesi Ekolü’nün; maʻdûmun (var olmayanların) da nesne ve şey olduğuna yönelik iddiası; Eşʻarîlerin şiddetli itirazlarıyla karşı karşıya kalmıştır. Eşʻarîlere göre bu iddia; âlemin ezelîliği düşüncesini de içinde barındırmaktadır. Oysaki kelam düşüncesinde Tanrı’dan başka ezelî varlık kabul etmek mümkün değildir. Bu tez; Eşʻarîlerin âlemin ezelîliği yönündeki itirazını hem Muʻtezilî hem de Eşʻarî kaynaklardan yararlanarak ele almıştır. Çalışma boyunca; maʻdûmun şeyliği düşüncesinin âlemin ezelîliği anlamına gelip gelmediği tartışılmıştır. Bu tartışmada, XI. yüzyılda yaşamış Muʻtezilî ve Eşʻarî düşünürlerin eserleri ana odak noktası seçilmiştir. Yokluk ve ezelîlik ilişkisi; bu konuyla irtibatlı olan “varlığın doğası”, “yoktan yaratma”, “ilahî bilgi” ve “ilahî zât” konularıyla koordineli bir şekilde tartışılmıştır. Bu minval üzere tezimiz; yokluk konusunu önce ontolojik, sonra da teolojik bağlamda incelemiştir. Bu analizler neticesinde; yokluk düşüncesinin Muʻtezile’nin Tanrı ve âlem tasavvuruyla bütünlük ve uyumluluk arz ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Var olmayanların da bir tür gerçekliğe sahip olması; Muʻtezilî kelam sisteminde âlemin ezelîliği gibi bir sonuca götürmemektedir. Maʻdûmun şeyiyyeti; onların ezelî varlık olduğunu değil, Tanrı’nın ilim ve kudretinin nesnesi olarak ezelden beri var olma imkânını taşıdığını ifade eder.
| Yazar: | HAKAN BALTA |
| Tür: | Yüksek Lisans |
| Üniversite: | Ankara Üniversitesi |
| Danışman: | PROF. DR. MAHMUT AY |
| Yayın Yeri: | Ankara |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 109 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
