Bu makale, on altıncı yüzyıl Osmanlı ilim çevrelerinin önde gelen bilginlerinden Muhyiddîn Muhammed el-Karabâğî’nin (ö. 942/1535) isbât-ı vâcib meselesine ilişkin Celaleddin ed-Devvânî’nin (ö. 908/1502) Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme adlı eseri üzerine yazdığı Şerhu İsbâti’l-vacib başlıklı şerhinin nüshaları, kaynakları, yöntem ve muhteva açısından analizini içermektedir. Devvânî’nin Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme’si, isbât-ı vâcib meselesinde kendisinden önce kelâm bilginleri ve filozoflar tarafından ileri sürülen burhanların tenkitçi bir üslup ile ele alındığı bir eserdir. Yine Devvânî, isbât-ı vacib meselesi ile ilgili ilmî bakımdan daha yetkin olduğu ileri yaşlarında Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-cedîde adlı eserini yazmış, bu risalede de önceki yazdığından farklı olarak mârifetullahı incelemeyi gaye edinmiştir. Karabâğî’nin Şerhu İsbâti’l-vâcib adlı şerhi ise ilk risale üzerinedir. İslam düşünce geleneğinin erken dönemlerinde isbât-ı vâcib problemi, İslam felsefesinde metafizik ilmi çerçevesinde, kelam kitaplarının da metafizik ile ilgili kısımlarında tartışılırken müteahhir dönemde müstakil risalelerin telif edildiği kozmopolit bir kelam-felsefe geleneği haline dönüşmüştür. Müteahhir dönemde, özellikle Osmanlı bilim çevrelerinde Devvânî’nin Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme’si ile onun şerhi olan Muhyiddîn el-Karabâğî’nin risalesi oldukça etkili olmuş iki önemli metindir. Zira Devvânî’nin metnine 16. yüzyıl ve sonrasında birçok şerh ve hâşiye yazılmıştır. Bu şerh ve hâşiyeler içinde Karabâğî’nin şerhi ve Mirzâcân Habîbullah b. Abdullah eş-Şirâzî ed-Dihlevî’nin (ö. 994/1586) hâşiyesi Osmanlı bilginlerinin büyük ilgisine mazhar olmuştur. Karabâğî, şerhinde Devvânî’nin mezkûr eserinde isbât-ı vâcib meselesi tartışmalarına dair yorum ve katkısını mukayeseli olarak analiz etmiştir. Bu niteliği sebebiyle Karabâğî’nin şerhi, sonraki dönemlerde ona yazılmış olan pek çok hâşiyenin muhtevasındaki problem ve terminolojinin belirlenmesinde önemli rol oynamıştır.
| Yazar: | Hatice TOKSÖZ |
| Yayın: | İslâmî Araştırmalar Dergisi |
| Cilt: | 33 |
| Sayı: | 3 |
| Sayfa: | 843-64 |
| Tarih: | 2022 |
| DOI: | |
| ISSN: | 1304-6810 |
| URL: | https://www.islamiarastirmalar.com/magazine/tr-tanri-kotulugun-yaraticisi-degildir-1160.html?page=archive |
