Ebü’l-Hasan el-Eş’arî Sünni kelâm’ın kurucu isimlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. İlmi ve entelektüel serüveni oldukça dikkat çekmektedir. Orta yaşlarına kadar Mu’tezile geleneği içinde yer alırken önemli bir fikri değişim yaşayarak ehl-i hadisin ve daha sonra kurumsal yapısını kazanan Sünni kelâmın önemli temsilcisi olmuştur. Bu bakımdan Eş’arî ve onun kelâm sistemi iyi anlaşılmadan sünni paradigmayı doğru anlamak oldukça zordur. Eş’arî’nin günümüze intikal eden eserleri kelâm kültürü ve terminolojisi bakımından çağdaşı Mâtüridi’nin eserlerine nispetle zayıftır. Buna rağmen kendisi Sünni kelâm ekolünün önemli kurucularından biri olarak kabul edilmiştir. Sosyal bilimlerde kişileri ve ekolleri çalışırken söz konusu kişilerin düşünce yolculuklarındaki diyalektik ya da değişim/dönüşümün iyi takip edilmesi gerekmektedir. Çünkü her bir düşünürün kendi düşünce serüveninde takip ettiği çizgi
değişebildiği gibi; aynı ekol içinde birbirinden farklı eğilimler de görülebilmektedir. Mesela Eş’arî’nin İbâne ile Lüma eserleri arasında farklı paradigmaların ve söylemlerin varlığı dile getirilmektedir. Biz bu bildirimizde Eş’arî’nin özellikle İbâne adlı eseri üzerinden onun hidayet, dalâlet ve kader anlayışlarını tasvir etmek istiyoruz. Bu konular insanın konumu ve sorumluluğunu doğrudan ilgilendirmektedir. Nitekim düşünürümüze göre kul fiilini Allah’ın dileyip yarattığı hâdis kudretle yapar ve böyle bir kudretle de olsa fiili yaptığı için sorumludur. Eğer kul fiilini ilahi irade ve kudretten bağımsız olarak yapabilseydi ona dilediği niteliği verebilmesi gerekirdi. Halbuki kulun güzel ve iyi olmasını istediği bir şey çirkin ve kötü olabilmektedir. Eş’arî’nin hidayet ve dalâlete nasıl anlam verdiği, yine kaderle ilişkilendirilen ayetleri ve rivayetleri nasıl değerlendirdiği bu çalışmanın konusu olacaktır. Diğer yandan bu konuları insanın konumu, sorumluluğu ve özgürlüğü bakımlarından nasıl cevaplandırdığı da tespit edilmeye çalışılacaktır. Eş’arî’nin ulaştığı sonuçlar Kur’ân perspektifinden kısaca değerlendirilecektir.
| Yazar: | Muhammet Aydın |
| Sempozyum Başlığı: | 7 . Uluslararası Gap Sosyal Bilimler Kongresi |
| Yer: | Şanlıurfa |
| Yayıncı: | İKSAD |
| Tarih: | 26-27 Haziran, 2021 |
| Sayfa: | 41-42 |
| ISBN: | 978-605-70719-2-7 |
| URL: | https://www.gapzirvesi.org/ |
