İslam felsefe-bilim tarihinin önemli metinlerinden biri olan Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife adlı eserinde Meşşâî filozofların görüşleri yirmi başlık altında sıkı bir eleştiriden geçirilmiştir. Söz konusu eleştirilerin nasıl değerlendirileceği ve İslam düşünce tarihine etkileri modern dönemde farklı değerlendirmelere konu olmuştur. Klasik oryantalist okuma biçimi bu eleştirileri İslam dünyasında felsefi düşüncenin sonunu getirecek süreci başlatan bir dönüm noktası olarak okurken, yakın zamanda yapılan yeni okuma biçimleri Gazzâlî’nin eleştirilerindeki psikolojik ve sosyal bağlamı da göz önünde bulundurmayı önermektedir. İbn Rüşd’ün bu eleştirilere
verdiği cevapların yanı sıra Osmanlı dönemi müelliflerinin de Gazzâlî’nin iddialarını değerlendiren bir yaklaşımla bu geleneği devam ettirdikleri bilinmektedir. Ancak bu müelliflerin mütekellim yönlerinin baskın olması ile birlikte İbn Rüşd’ün cevaplarını neredeyse hiç dikkate almadan yaptıkları değerlendirmeler, bu geleneğin felsefi bir gelenek olup olmadığı hususunu da tartışma konusu yapmıştır. Gazzâlî’nin bu eserde ele alıp eleştirdiği başlıklardan her biri farklı bir önemi haiz ise de dikkat çekici başlıklardan bir tanesi de tanrının cisimliği ile ilgilidir. Bu başlıkla Gazzâlî iddialı bir açıklama yaparak filozofların tanrının cisim olduğunu dahi ispatlamaktan aciz olduklarını iddia etmektedir. Öyle görünüyor ki Gazzâlî filozofların kesinlik iddialarının herkesçe anlaşılır bir konuda dahi hangi yönlerden sorgulanmaya açık olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ancak Tehâfüt geleneği içerisindeki pek çok düşünürün bu yaklaşım biçimini ciddi manada eleştirdiği görülür. Bu düşünürlerden biri de Muhyiddin Karabağî’dir. Karabağî, filozofların dini ilkelre aykırı olmayan bu türden görüşlerinin eleştiri konusu yapılmasını çok açık bir ifadelerle eleştirmekte ve bunu gereksiz bulmaktadır. Bu çalışmada Gazali’nin bu konudaki tasviri ve onun dayanakları ortaya konulacak, sonraki Tehâfüt müelliflerinin bu iddiaya nasıl yaklaştıkları incelenecek, ardından Karabağî’nin bu konudaki yaklaşımı değerlendirilecektir. Böylece Tehâfüt’ün nisbeten az ele alınan bir başlığının cisim teorisi açısından irdelenmesi, ayrıca Tehâfüt’ün nasıl anlaşılması gerektiği ile ilgili bir tartışma yürütülmesi hedeflenmektedir.
| Yazar: | Mehmet Sami Baga |
| Sempozyum Başlığı: | INCSOS VII Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi |
| Yer: | Bakü |
| Yayıncı: | Asos Yayınevi |
| Tarih: | 2-3-4 Haziran 2022 |
| Sayfa: | 232 |
| ISBN: | 978-625-7501-97-2 |
| URL: | https://incsos.net/Incsos_ozet_full.pdf |
