nsan, düşünen, üreten ve kendini sürekli geliştirebilen sosyal bir varlıktır. İnsan düşünerek fikir sahibi olabildiği gibi aldığı eğitimle, öğrendiği yeni bilgilerle, yaşadığı deneyimlerle de her geçen gün bilgi ve tecrübelerini artırabilmektedir. İnsan potansiyel olarak beş duyusunun yanı sıra akıl, irâde ve bilgi gibi insanı yücelten güçlü yönlere de sahiptir. İmâm Mâtürîdî’ye göre de insan akıl ve tabiatlardan oluşmuştur. İyi ve kötüyü ayrıştırmak için, insan tabiatı ve nefsin yanında düşünme, muhakeme ve istidlâl özelliği olan aklı da insan veren Allah’tır. İmâm Mâtürîdî’ye göre akıl ve din Allah’ın insana birer lütfudur. Her ikisi de doğruya ulaşmada güvenilir vasıtalardır. Hakikati görmede insana kapı aralayan bu iki bilgi kaynağının yaratıcısı da Allah’tır. Bu nedenle de birbiriyle çatışmaları ya da çelişmeleri de düşünülmez.
İmâm Mâtürîdî doğru genel geçer ahlâkî eylemlerin gerçekleştirilmesi için doğru ahlâkî bilginin gerekliliğine inanmıştır. İmâm Mâtürîdî’ye göre insan bir tabiat üzerine yaratılmıştır. İnsan tabiatı, sahip olduğu özelliklerinin yanı sıra dışarıdan da aklın ve nefsin etkisine ve yönlendirmesine açıktır. Akıl Yüce Allah’ın yarattığı muhakeme edebilme, doğru olanı tespit edebilme ve yanlışları görebilme yeteneğine sahip bir yeti olması açısından, İmâm Mâtürîdî’de önemli bir bilgi kaynağıdır. İmâm Mâtürîdî’ye göre akıl bir mizandır, onun sayesinde ahlâkî değerleri belirlemek mümkün olabilmektedir. Dinden ve vahiyden haberdar olmayan bir kişi, bu yeteneği sayesinde doğru olanı tespite ve yanlış olanı da algılamaya memurdur ve sahip olduğu bu yetenekten dolayı da yaratıcının varlığına ve birliğine imandan sorumludur.
İmâm Mâtürîdî aklın bilgi edinme gücünün ve bilgi alanının sınırlılığını da kabul etmektedir. Çünkü akıl eşyayı ve hadiseleri, her yönüyle ve ayrıntılarıyla bilemez. Ancak bu durum yine de aklı, güvenilir ve doğru bilgi sağlayan bir bilgi kaynağı olmaktan çıkarmaz. Kaldı ki İmâm Mâtürîdî’ye göre insan, bir eylemde bulunurken kendi tabiatın isteklerini ve arzularını, mizan dediği akıl süzgecinden geçirmesi önem arz etmektedir. İmâm Mâtürîdî’ye göre, insan birtakım davranış kalıplarına sahiptir. İnsanın fiilleri sayesinde oluşan bu davranış kalıpları, ahlâkî kimliği oluşturmaktadır. İnsan fiillerini gerçekleştirmede iyiye ya da kötüye meyletmeye elverişli bilkuvve tabiatında yerleşik bulunan kudret ve irâde gibi güçlere sahibidir. Düşünce ve fiillerinde karşılaştığı seçeneklerinden birine yönelmede özgürdür. Bu nedenle de insan, ahlâkî fiillerinin sahibi olarak sorumluluk yüklenmektedir. Biz de bu çalışmamızda İmâm Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd ve Te’vilâtü’l-Kur’ân adlı eserlerini temel alarak onun “insan tabiatı”, “insan tabiatına etki eden akıl ve nefis” gibi unsurların yanı sıra “insan tabiatı akıl ve nefis mücadelesi” gibi konulara ilişkin görüşlerinin tespitine çalışacağız.
| Yazar: | Mehmet Kenan Şahin |
| Sempozyum Başlığı: | INCSOS VIII. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi |
| Yer: | Tekirdağ |
| Yayıncı: | Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 240 |
| ISBN: | |
| URL: | https://www.rumelikongresi.com/sosyal/index.php/tr/home-tr-tr |
