Ebû Mansûr el-Mâturîdî, Semerkant havzasında yetişmiş Türk ve İslam dünyasının önemli düşünürlerinden biridir. İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin inançla ilgili görüşlerini sistematize eden Mâturîdî, inanç sahasında kendi adıyla adlandırılan “Mâturîdîlik” mezhebinin kurucusudur. Onun Te’vîlatü’l-Kur’an ve Kitâbü’t-Tevhid adlı eserlerinde hikmet en temel kavramdır. O, hikmeti her şeyin gayesi, hakikati anlamında kullanmış ve âlemde hiçbir şeyin amaçsız, boşu boşuna var edilmediğini savunmuştur. Ona göre ilahî fiillerin hiçbiri hikmet dışında değildir. Çünkü hikmetin zıddı sefihlik, cehalet ve kendini bilmezliktir. Kelâm âlimleri de hikmeti “gâye, adalet, sebep, bilgi” şeklinde açıklamış; Allah’ın Hakîm, fiillerinin de hikmetli olduğunu ve hiçbir fiilinde zulüm veya sefehin söz konusu olamayacağını ifade etmişlerdir. Mâturîdî’nin düşünce dünyası, yaratıcının âlemde yarattığı her bir varlığı hikmetle var ettiğinden yola çıkarak, insanın Allah’ı bilmesi ve yaşamına hikmet sayesinde anlam katması üzerine kuruludur. Onun hikmet anlayışı epistemolojik ve etik bir yapı oluşturmaktadır. Bu yapı içerisinde akıl vahye rakip değil tamamlayıcıdır. İnsan ilahî hikmetleri ve sorumluluğunu akıl ve vahiy birlikteliğiyle öğrenir. Mâturîdî, kader-kaza, iyilik ve kötülük (hüsün-kubuh), âhiret, hayır ve şer, emir ve nehiy, nübüvvet, nimete karşı şükür gibi yaratılış ve ilahî fiillerle ilgili birçok konuyu hikmet anlayışıyla temellendirmiştir. İlâhî fiillerin hikmeti ya lütuf ya da adalet olarak görülür. Dolayısıyla hikmet, ilahi irade ve kudreti sınırlandırmak anlamına gelmez. Mâturîdî’de hikmet hem Allah’ın irade ve kudretini hem de insanın özgürlüğünü temellendirme çabasıdır. Eş’ariyye mezhebinde ilahî hikmet anlayışının yerini ilahî irade ve kudret alırken; Mu’tezile’de hikmet, yaratıcının bir lütfu değil yaratıcı için bir zorunluluktur.
| Yazar: | TALİP KIZILKAYA |
| Tür: | Doktora |
| Üniversite: | Çukurova Üniversitesi |
| Danışman: | DR. ÖĞR. ÜYESİ İSMAİL YÜRÜK |
| Yayın Yeri: | Adana |
| Tarih: | 2022 |
| Sayfa: | 252 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
