Fiil konusu, çeşitli disiplinler tarafından farklı perspektiflerden ele alınmıştır. İslâmî ilimler arasındaki küllî ilim rolünü üstlenen kelâm, fiil konusunu en geniş çapta ele alan ilimdir. Kelâm, fiil meselesini incelerken hem fiilin meydana geliş aşamasını hem de bu fiilin hukuki ve ahlâkî boyutunu ele almıştır. Kelâm tarihindeki en büyük tartışmalardan birisi insan fiillerinin gerçek manada fâilinin kim olduğu konusudur. Fiilin gerçek fâilinin kimliği konusu da kişinin hukuksal ve ahlâkî sorumluluğunu doğrudan belirleyen bir husustur. Ekollerin bu konuda farklı düşünmelerinin en büyük nedenlerinden biri ise kozmolojik açıdan farklı fikirlere sahip olmalarıdır. Fiil konusunun da önemli bir kısmını mütevellid fiiller oluşturur. Mütevellid fiiller, insanın ilk fiilinden doğan ikinci fiilleri için kullanılan bir terimdir. Bu mesele hakkında kelâmcılar, mütevellid fiiller hangi aşamalardan geçer, bu fiillerin fâili kimdir, bu fiilleri meydana getiren sebepler sonuçlarını zorunlu kılar mı gibi sorulara cevap aramışlardır. Bunun neticesinde kelâmcılar tarafından konuyla ilgili olarak birçok farklı görüş ortaya konmuştur. Mütevellid fiillerin ele alındığı konuya, kelâm tarihinde “tevlîd” denir. Bu meselede etkili olan bir diğer husus ise Mu`tezile’nin adalet prensibidir. Mu`tezile ekolü genel olarak tevlîd teorisini kabul eder. Ancak Basra Mu`tezilesi ve Bağdat Mu`tezilesi arasında bu konuda farklı yaklaşımlar mevcuttur. Bağdat Mu`tezilesi nedenselci, Basra Mu`tezilesi ise meseleye daha çok fiil – fâil açısından yaklaşan bir tavır takınmıştır. Bu iki kelâm okulu arasındaki görüş ayrılığının nedeni, kozmoloji konusundaki farklı anlayışlarıdır. Kâdî Abdülcebbâr da Basra Mu`tezilesine mensup bir kelâmcı olarak tevlîd görüşünü benimsemiştir. Ancak nedenselliği reddeden Kâdî Abdülcebbâr, bu konuda ılımlı bir tavır takınmıştır. Ehl-i Sünnet ise tevlîdi tümüyle reddeder. Evrende hiçbir şekilde zorunluluk fikrine yer vermeyen Ehl-i Sünnet’in bu konuda da tavrı nettir. Biz de bu çalışmada Kâdî Abdülcebbâr’ın tevlîd teorisi hakkındaki görüşlerini ele aldık. İlk bölümde tevlîd konusunun tartışma zemini olan adâlet prensibi ve cevher araz teorisine yer verdik. İkinci bölümde ise Bağdat ve Basra Mu`tezile kelâm ekollerinin teori hakkındaki görüşlerine ve iki ekol arasındaki benzerlik ve farklılıklara yer vermeye çalıştık. Ayrıca teoriye yönelik eleştirilere de değindik. Üçüncü ve son bölümü ise Kâdî Abdülcebbâr’ın mesele hakkındaki görüşlerine ayırdık.
| Yazar: | BİLAL KÜÇÜK |
| Tür: | Yüksek Lisans |
| Üniversite: | Marmara Üniversitesi |
| Danışman: | DOÇ. DR. MEHMET BULGEN |
| Yayın Yeri: | Marmara |
| Tarih: | 2021 |
| Sayfa: | 91 |
| URL: | https://tez.yok.gov.tr |
