Hüsün-kubuh meselesi kelam, İslam hukuku ve din felsefesinin önemli problemlerindendir. Kelamda insanın irade ve fiillerinin kendisi tarafından mı Allah tarafından mı yaratıldığı tartışmasıyla ilgilidir. İslam hukukunda hür bir insanın fiillerinde yaptığı eylemlerin sonuçlarından kendisinin sorumlu olması, mükâfat ve cezayla muamele görüp görmemesi ile ilgili bir tartışmadır. Din felsefesindeyse âlim, mutlak güç sahibi, adil ve irade sahibi bir ilah ile âlemde var olan kötülükler arasında tutarsızlığın olup olmadığı merkezli bir tartışmasıdır. Din felsefesinde hüsün kubuh tartışması kötülük problemi çerçevesinde doğal, ahlaki ve metafiziksel kötülük olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. Seyyid Bey’in de hüsün kubuh anlayışında doğal, ahlaki ve metafiziksel kötülüklerden bahsetmektedir. Ayrıca hüsün kubuh tartışmalarında insan hürriyeti, ilim, kudret, irade, ilahî hikmet, ilahî adalet gibi konulardan da bahsetmektedir.
Seyyid Bey’in düşüncelerinden hareketle hüsün ve kubuh tartışmasında temel problemleri şu şekilde ifade edebiliriz: Hüsün ve kubuh aklî mi şer’i midir? Yani bir şeyin hüsün ve kubuh olarak belirlenmesi bir şeyin kendisinden/mahiyetinden mi yoksa harici bir nedenden midir? Bir fiilin iyi veya kötü olması akıl tarafından kendi başına idrak edebilir mi yoksa başka bir vasıtaya mı ihtiyaç duyar? Bir şeyin iyi veya kötü olarak nitelenmesi din emrettiği/yasakladığı için midir yoksa bu şey kendisi iyi veya kötü olduğundan dolayı mı Allah tarafından emredilmiş/yasaklanmıştır? Aynı zamanda insanın fiillerinden sorumlu kılınıp kılınmaması bağlamında hüsün ve kubuh tartışmasında hüsün ve kubuh meselesi irade meselesiyle de ilgilidir. İnsan iradesi, kaza ve kader meselelerinde olduğu gibi düşünürler hüsün ve kubuh meselesinde de görüş ayrılıklarına düşmüşlerdir. Bundan dolayı insan iradesini zorunlu kabul
edenler veya insan iradesini tamamen reddedenler bir şeyin iyilik ve kötülüğünün varlığının o şeyin kendisinden olduğunu reddetmektedirler. Aksine insan iradesinin zorunlu olmadığını ve var olduğunu kabul ve iddia edenlerse hüsün ve kubuhun bir şeyin kendisinde var olduğunu kabul ederler. İşte bu gibi tartışmalar kelam ve din felsefesinde önemli tartışma konularındandır. Hüsün ve kubuh aynı zamanda ahlak felsefesinin ve hukuk felsefesinin de temel tartışma konuları arasında yer almaktadır. Seyyid Bey, hüsün kubuh ve irade meselelerinde temelde Eş’arîlik ile Cebriyeyi ortak bir zeminde Mâtürîdîlik ile Mûtezile’yi ortak bir zeminde kabul etmektedir. İnsanın fiillerinden sorumlu olmasının özgür bir iradeyle temellendirmeye çalışan Seyyid Bey, Eş’arîliğin insanın hürriyetini tam olarak ifade edemediğinden dolayı bu tartışmada Mâtürîdî ve Mu’tezile anlayışını tercih etmektedir. Tartışmaları bu temel üzerine bina eden Seyyid Bey, genel anlamda Mâtürîdîlik ve Mutezilenin görüşlerini tutarlı görmektedir.
| Yazar: | Zafer ÇAYLI |
| Sempozyum Başlığı: | VI. Uluslararası Mardin Artuklu Bilimsel Araştırmalar Kongresi |
| Yer: | Mardin |
| Yayıncı: | FARABİ Yayınevi |
| Tarih: | 25-27 Haziran 2021 |
| Sayfa: | 46-63 |
| ISBN: | 978-625-7898-45-4 |
| URL: | https://www.artuklukongresi.org/ |
