Sixth/Twelfth-Century Zaydī Theologians of Yemen Debating Avicennan Philosophy
This article offers critical editions of three texts by Zaydī theologians of sixth/twelfth-century Yemen refuting philosophical notions. The three texts are Qāḍī Jaʿfar b. Aḥmad b. ʿAbd al-Salām al-Buhlūlī’s (d. 573/1177-78) Kitāb al-Risāla al-munāṣifa li-l-mutakallimīn wa-l-falāsifa (Masʾalat al-nafs) and two tracts by al-Ḥasan al-Raṣṣāṣ (d. 584/1188), al-Masʾala al-kāshifa ʿan buṭlān shubhat al-falāsifa, a refutation of the philosophers’ doctrine…
Şeyh Sadûk ve Mu‘tezile-İmâmiyye Etkileşimindeki Rolü
Mu‘tezile ile İmâmiyye arasındaki entelektüel ilişki hicrî ikinci asrın ilk yarısına kadar dayanmaktadır. Erken dönem kaynaklarda bu dönemde yaşayan her iki mezhep âlimlerinin çeşitli konularda birbirini etkilediği zikredilmiştir. İki mezhep arasındaki etkileşimin en somut örnekleri ise Büveyhîler döneminde meydana gelmiştir. Hem Mu‘tezile’nin hem de İmâmiyye’nin önde gelen bazı âlimleri bu dönemde yaşamıştır. Bunlardan biri de…
Mu‘tezile Mezhebinin Kur’an Anlayışı ve Günümüze Yansımaları
Hz. Peygamber’in vefatından bir süre sonra İslâm dünyasında bazı mezhepler oluşmaya başladı. Bu mezheplerin bir kısmı dini düşünce etrafında ortaya çıkarken, bazılarında ise baskın bir şekilde siyasi etkiyi görebilmek mümkündür. Bu bağlamda dinî-siyasî mezhepler denildiğinde ilk akla gelenler Haricîlik, Şîa ve Mu‘tezile olmaktadır. Şîa mezhebi toplum olarak günümüze kadar varlığını sürdürmesine rağmen Harîcîlik ve Mu‘tezile…
Mu‘tezile Kelâmında Ahiret Halleri (Eskatoloji): İbnü’l-Melâhimî Örneği
İnsanın ölümü ile birlikte başlayan kabir hayatında ve sonrasında ahirette meydana gelecek olaylar semʻiyyât başlığı altında ele alınmıştır. Semʻiyyât ilkesi, ilâhiyyât ve nübüvvât ilkeleri ile birlikte kelâm ilminde “usûl-i selâse” den biri olup; meleklere iman ve ahirete iman konularını kapsar. Makalede ahiret hayatının ilk aşaması olan kabirdeki sorgu ve sonrasında insanın ahirette yaşayacağı olaylara dair…
Mu‘tezile Düşüncesinin Oluşum Sürecinde Vâsıl b. Atâ’nın Kelâmî Görüşleri
Mu‘tezile İslâm Kelâm mezheplerinden biridir. Vâsıl b. Atâ’ya nispet edilmiştir. Yaygın olan tarihi rivayete göre Mu‘tezile ismi, aralarındaki görüş farklılığından dolayı Hasan el-Basrî’nin öğrencisi Vâsıl b. Atâ’nın kendilerinden i‘tizâl ettiğini söylemesi sebebiyle ortaya çıkmıştır. Hâricîler büyük günah işleyenleri kâfir, Mürice mü’min, Hasan el-Basrî münafık olarak kabul etmiştir. Vâsıl b. Atâ ise bunları fâsık olarak kabul…
Bâtınî Yorum Stratejilerine Karşı Mu’tezile’nin Kur’an Savunusu
Kur‘an‘ın anlaşılması ve yorumlanmasına dair çalışmalar vahyin inzalinden beri devam etmektedir. Onun yorumlanmasına ilişkin iyi ve gayretli çabalar olmakla birlikte yorum sınırlarını zorlayan art niyetli çalışmalar da eksik olmamıştır. Söz konusu bâtınî yorumstratejilerinin hiçbir gramatik/dilsel, bilimsel, rasyonel, şeffaf ve hesabı verilebilir olmaktan uzak olmaları, karşı tarafta daha rasyonel, daha tutarlı, daha bilimsel ve şeffaf metodoloji…
Mu‘tezilî Tanrı Tasavvurunda Çerçeve İlke: Adalet -Dinî ve Felsefî Temeller Bağlamında Bir Değerlendirme-
Mu‘tezilî kelamcılar kendilerini tevhid, adalet, va’d ve vaîd, el-menzile beyne’l-menzileteyn ve emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker’den oluşan beş ilkeyi (el-usûlu’l-hamse) benimseyen kimseler olarak tanıtmışlardır. Adalet ilkesi bu beş ilke içindeki hiyerarşide ikinci sırada yer almış olmasına rağmen tevhid ile eşdeğer hatta mezhebî tercihlerin belirlenip kurgulanmasındaki işlevsellik bakımından ve diğer üç ilkeyi de kapsaması nedeniyle Mu‘tezile kelamında…
Şeyh Müfîd’in Kozmoloji Anlayışı
Dakîku’l-kelâm konuları altında ele alınan âlem ile ilgili konular kelâm ilminin önemli bölümlerinden birini oluşturmaktadır. Âlem ve onu oluşturan temel öğelerini ele alan kelâmcılar bu alanda kelâm kozmolojisinin oluşmasına katkı sağlamışlardır. Kelâm kozmolojisinde cevher, araz, cisim, boşluk, illiyet, mekân ve hareket gibi başlıklar ele alınarak Tanrı-evren ilişkisi anlaşılmaya çalışılmaktadır. Felsefe ve Hint kaynaklı kaynaklardan önemli…
Te’vîlâtü’l-Kur’ân’da Mâtürîdî’nin Felsefe Algısı
Çalışmanın temel hedefi Te’vîlâtü’l-Kur’ân bağlamında Mâtürîdî’nin (öl. 333/944) genel olarak felsefeye bakışını tespit ve tahlil etmektir. Başlangıçtan günümüze kadar ulaşan tefsirler arasında filozof (el-felâsife) kelimesi ile felsefecilerin görüşlerine ilk kez yer veren Te’vîlât’tır. Öyleyse Mâtürîdî dini yorumlarken dini dışı sayılan unsurlara açıktan müracaat eden ilk kişidir. Fakat o yorumlama sırasında uyulacak ilkeyi koymuştur. Bu bir…
Mu‘tezile’de İnsanın ‘Hâlık’ Olarak İsimlendirilişi
Kelâm ilmi’nin kurucusu olan Mu‘tezile, İslâm düşüncesinde özgürlükçü yaklaşımıyla ortaya çıkan bir mezheptir. Vâsıl b. Atâ ile hicri II. asırdan itibaren başlayan serüvende özellikle cebriyeci fatalist anlayışla sıkı bir mücadele içerisine girmiştir. İnsana hiçbir özgürce hareket alanı takdir etmeyip her şeyi Allah’ın irade, kudret ve fiiline bağlayan bu anlayış, insanın sorumluluklarından kaçmasını, imtihan gerçeğini, cennet…