Bir Teodise (Ta‘dîl) Anlayışı Olarak Kelâm’da Bütüncül Teolojik Perspektif
Kötülük (şer) problemi etrafında başlayan teolojik kriz, hayatın bütününü etkileyen bir değerler krizine dönüşmüştür. Teodise konusunda yapılan çalışmalara rağmen kötülük probleminin yol açtığı kriz aşılamamaktadır. Birçok neden söz konusu olsa da en önemli sebep hakikat ve algı arasındaki kopuşu derinleştiren mutlaklaştırılmış parçacı bilgisel kabullerdir. Özellikle beşerî bilginin mutlaklaştırılması, problemin nedeninin Tanrı’nın sıfatları ile evrende tecrübe…
Naslar ve İnsan Fıtratı Bakımından Teklif-i Mâlâ-Yutâk’ın Konumu
Allah’ın insana güç ve imkânını aşan sorumluluklar yüklemesinin caiz olup olmadığı tartışılagelen kelâmî meselelerdendir. Fiillerinde insana tam bir özgürlük ve tercih hakkı tanıyan Mu‘tezile, bu anlayış doğrultusunda teklif-i mâ lâ-yutâk’ı/güç yetirilemeyen ilâhî teklifi zulüm diye nitelemiştir. Allah’ın zulüm gibi kabîh şeyler yapmasının O’nun adalet sıfatıyla bağdaşmadığından hareketle güç yetirilemeyen ilâhî teklifi caiz görmemiştir. Allah’ın sonsuz…
İbadiyye Mezhebi Ve Gizlilik Düşüncesi (Takiyye)
Hariciyye’nin bir alt kolu olan İbadiye, temelde bazı sosyo-politik sebeplerle kendini yenileyerek günümüze kadar varlığını sürdürebilen az sayıdaki İslâm mezheplerinden biridir. Günümüzde İbadiyye mezhebi doğuda Umman Sultanlığı, batıda Kuzey Afrika ve Tanzanya gibi farklı coğrafyalara yayılmış durumdadır. Orantısal olarak değerlendirildiğinde İbadiler ile ilgili yapılan araştırmaların diğer mevcut ve mensubu kalmamış mezheplere nispetle daha az olduğu…
Günah ve Kebâir Kavramları Bağlamında Bazı Eş’arî Âlimlerinin İmanda Artma-Eksilme Hakkındaki Görüşleri
Eş‘arîlik, ilk dönem mezhepleri içinde Ehl-i Sünnet ekolünün en güçlü mezheplerinden sayılmaktadır. Bu bağlamda Eş‘arîliğin tartışmalı konulara getirdiği çözümler hem kendi mezhebinin görüşleri olarak kelâm otoriteleri nezdinde yer edinmiş hem de Ehl-i Sünnet’in bir yaklaşımı olarak literal anlamda değerlendirilmiştir. İmanda artama-eksilme mevzusu, ilk dönem kelâmî tartışmaların en nirengi meselelerinden biri sayılmıştır. Mu‘tezile’nin imanda artma-eksilme bağlamında…
Hanefî Bir Hadisçi Olarak Bedreddin Aynî’nin İtikadî Görüşleri
Erken dönem İslâm düşüncesinde hadis ehli ile rey taraftarları arasındaki ihtilaf başta fıkıh ve kelâm olmak üzere birçok disiplinde kendisini göstermiştir. Buna bağlı olarak inanç konularında Hanefî-Mâtürîdî kelâm ekolüyle Selefî hadis anlayışının birçok konuda birbirinden ayrıştığını görmek mümkündür. Bu çalışma hadis ehlinin önemli isimlerinin eserlerine yazdığı şerhlerle, onları Hanefî bir bakış açısıyla değerlendiren Bedreddin Aynî’yi…
Harputlu Abdülhamit Hamdi Efendi’nin (1830-1902) İnsan Fiilleri Meselesine İlişkin Fikirleri ve Değerlendirilmesi
Bu makale Harputlu Abdülhamid Hamdi Efendi’nin insan fiilleri konusundaki görüşlerini tespit etmek ve değerlendirmek amacıyla yazılmıştır. İslam düşünce tarihinde Müslüman âlimlerin zihinlerini en fazla meşgul eden konulardan birisi kuşkusuz bir problematik olarak “insanın fiillerindeki özgürlüğü”dür. Allah’ın mutlak iradesi karşısında insan iradesinin mahiyeti, fiillerindeki rolü ve buna bağlı olarak ortaya çıkan problemler İslâm düşüncesi tarihinde mezhepler…
Şemseddin es-Semerkandî’de Bilginin Tanımı Problemi
Bilginin tanımı problemi kelâm ve felsefe geleneklerinde tartışılmış, özel-likle mantık tanım teorisinin kelâm disiplinine dâhil olması ile birlikte müte-kaddimûn döneminde ortaya konan tarifler sonraki dönem düşünürler tara-fından tenkit edilmiştir. Temelde bilginin zarûrî mi yoksa kesbî mi olduğu sorunu etrafında şekillenen bu tartışmaya dâhil olan Şemseddin es-Semerkandî (ö. 722/1322), gerek İbn Sînâ’nın el-İşârât ve’t-tenbîhât’ına yazdığı şerhte…
Râfıza İsminin Şiî Düşünce ve İmâmiyye ile İltisâkı
Râfıza isminin Şiî düşünce ve İmâmiyye ile iltisâkını araştıran bu makalede, söz konusu ismin türediği rafz kelimesinin içerdiği “reddetme”, “terk etme” ve “ayrılma” anlamlarının Şiâ ve İmâmiyye ile uyumuna işaret edilmektedir. Bu bağlamda, kendilerine muhaliflerince verilen Râfıza isminin kaynağına dair rivayetlerden hareketle bu ismin genel ve özel olarak iki farklı anlam içerdiği: genel anlamda Hz….
Selefîyye ve Kelâmcılar Arasında Yöntemsel Tartışmalar
İslâm düşünce tarihinde ortaya çıkan iç ve dış kaynaklı düşünce problemlerini, İslâm’ı savunmak adına çözüme kavuşturmak için farklı ilmi disiplinler ortaya çıkmıştır. Bu ilmi disiplinlerden her biri önemli fonksiyon icra etmekle beraber kullandıkları yöntem ve metotların farklı olmasından dolayı bazen birbirine yönelik eleştirilerde bulunmuşlardır. Bu bağlamda öncelikli olarak i‘tikādî konularda akla yer vermeyerek istidlal ve…
Şeyh Müfîd’in Kozmoloji Anlayışı
Dakîku’l-kelâm konuları altında ele alınan âlem ile ilgili konular kelâm ilminin önemli bölümlerinden birini oluşturmaktadır. Âlem ve onu oluşturan temel öğelerini ele alan kelâmcılar bu alanda kelâm kozmolojisinin oluşmasına katkı sağlamışlardır. Kelâm kozmolojisinde cevher, araz, cisim, boşluk, illiyet, mekân ve hareket gibi başlıklar ele alınarak Tanrı-evren ilişkisi anlaşılmaya çalışılmaktadır. Felsefe ve Hint kaynaklı kaynaklardan önemli…